هر فعالیت انسانی نظام‌مندی خاص خود را دارد. از رانندگی یک وسیله نقلیه، تا پیچیده‌ترین روابط اجتماعی، هرکدام قواعدی دارند که باید رعایت شوند. مطمئناً ازدواج نیز از این امر مستثنی نیست. مشاوره قبل از ازدواج تلاشی است برای آشنا نمودن زوجین جوان با قواعد زندگی خانوادگی، و کمک به آنها به منظور تشکیل خانواده بر پایه‌هایی استوار...
.
انتخاب همسر و تشکیل خانواده بی‌شک مهم‌ترین تصمیم در زندگی هر فرد است. ازدواج میتواند سرمنشأ سعادتمندی و خوشبختی باشد، و یا کابوسی وحشتناک، که تمام ابعاد زندگی طرفین و خانواده‌هایشان را متأثر می‌نماید. ازدواج را به اقیانوسی بی‌کران تشبیه می‌کنند که در آن علاوه بر موهبت‌ها و نعمت‌ها، طوفان و موج و جانوران خطرناک هم وجود دارد. قدما برخورد با وجوه مثبت یا منفی ازدواج را ناشی از شانس و اتفاق و خواست خداوند می‌دانستند، اما امروزه استفاده از برکات و پرهیز از خطرات را نیازمند هوشمندی و تدبیر طرفین می‌دانند.
از این جهت است که برای گرفتن تصمیم هرچه بهتر، لزوم مشاوره قبل از ازدواج به شدت احساس میشود. مشاوره قبل ازدواج این امکان را به زوجین می‌دهد تا ضمن درک و شناخت ویژگی‌های همسر ایده‌آل، از خصوصیات خود و طرف مقابل آشنایی بیشتری بدست آورده، و بتوانند تعامل و ارتباط موثرتری با یکدیگر و خانواده‌هایشان برقرار نمایند.
مشاوره قبل از ازدواج فقط کمک در زمینه انتخاب یا شناخت همسر آینده نیست. بلکه پیش‌بینی همه آن چیزی است که طرفین برای تشکیل یک زندگی ایده‌آل به آن نیاز دارند.
.
.
تشکیل پرونده ازدواج
طبق آمارهای رسمی نرخ طلاق در سال 94 برای تهران، 1 طلاق در برابر هر 2.8 ازدواج بوده است. بنابراین با ازدواجی که چنین پر ریسک است باید با احتیاط کامل برخورد نمود. حتی اگر قصد ازدواج با بهترین گزینه روی زمین را دارید، باز هم جانب احتیاط را نگه دارید. هنگام مراجعه زوجین متقاضی ازدواج به مرکز مشاوره، پروسه‌ای برای آنها آغاز میشود که ممکن است تا سال‌ها ادامه پیدا نماید. بنابراین مشاور برای ایشان پرونده‌ای تشکیل می‌دهد که اطلاعات، اسناد و مدارک مربوطه را در آن نگهداری می‌نماید، تا عنداللزوم از آنها استفاده نماید. مدارکی که در پرونده مشاوره‌ای زوجین نگهداری میشود، به شرح زیر است:
.
مشخصات طرفین و بررسی موانع نکاح
برخی مسائل وجود دارند که محدودیت‌هایی برای ازدواج بوجود می آورند. مشاور باید قبل از عقد این موارد را چک کند تا احتمالاً مانعی برای ازدواج آنها وجود نداشته باشد. مانند ازدواج زن ایرانی با اتباع خارجی. یا لواط مردان که در اثر آن دختر، خواهر، و مادر ایشان بر دیگری حرام میشود. یا رابطه جنسی زن متأهل با مرد دیگر که باعث میشود نسبت به هم حرام مؤبد شوند. یا عقدی که پس از سه طلاق رخ دهد. یا شیر خوردن طرفین از یک زن که موجب میشود آنها خواهر و برادر رضائی باشند و ....
.
اسناد مربوط به بررسی روانشناختی زوجین
در بعد روانشناختی مشاوره قبل ازدواج، زوجین باید بیاموزند که با توجه به ویژگی‌های شخصیتی‌شان، چه کسی شایسته زندگی با وی است و چه کسی می تواند او را یک عمر راضی و خوشحال نگه دارد. به این منظور آزمون‌ها و بررسی‌هایی انجام می شود که نتایج آن در سوابق نگهداری میشود.
علاوه بر این زوجین باید مهارت‌هایی را قبل از ازدواج بیاموزند، تا بتوانند با فردی که دوستش دارند ارتباط مناسب برقرار نمایند. دوست داشتن شرط لازم آشنایی قبل از ازدواج است، ولی همه چیز نیست. آموزش‌هایی نیز لازم است که گزارش آن در پرونده ضبط میشود. بنابراین در بعد روانشناختی مشاوره قبل ازدواج نکات زیر مورد توجه است:
- اجرای آزمون‌های استاندارد جهت شناخت اختلالات، کاستی‌ها و بیماری‌های احتمالی
- اجرای آزمون‌های روانشناختی به منظور تعیین ابعاد شخصیتی طرفین و سنجش میزان تناسب و کفویت ایشان.
- آموزش مهارت‌های زندگی مشترک در ابعاد مختلف جنسی، عاطفی، و اجتماعی
.
اسناد مربوط به صفات زوجین
زوجین هرچقدر هم در مورد نامزد خود تحقیق نمایند احتمال پوشیده ماندن برخی مسائل وجود خواهد داشت. مثلاً نمی‌توان تصور نمود که سوءسابقه و یا اعتیاد فردی به راحتی برملا شود. اگر عقد بین زوجین جاری شود، و سپس مشخص گردد که موضوعی اساسی پنهان مانده است، و یا ادعایی بی‌پایه مطرح شده است که مؤثر در تصمیم‌گیری بوده است، طرف مغبون به شرایط سختی گرفتار خواهد شد! بنابراین جهت جلوگیری از چنین مسئله‌ای، در مشاوره قبل ازدواج از یک قاعده حقوقی به نام شروط صفت استفاده میشود:
الف) معایب و کاستی‌های احتمالی طرفین:
در مشاوره قبل ازدواج سندی تنظیم و بایگانی میشود و در آن تصریح میشود که زوجین عیوب یا نقصان خاصی ندارند. همچون اعتیاد، سوءسابقه، بیماری جسمی یا روانی، ازدواج قبلی، و .... اگر پس از ازدواج مشخص شود یکی از زوجین این عیوب را داشته است و خود یا دیگری آن را پنهان نموده‌اند، طرف دیگر حق فسخ نکاح و مطالبه خسارت را خواهد داشت. شهادت مشاور نیز در این خصوص قابل استناد است. (طبق قوانین ایران شهادت مرد معتبرتر است. بنابراین توصیه میشود از مشاور مرد استفاده شود)
ب)محسنات و کمالات طرفین:
زوجین هنگام ازدواج ویژگی‌هایی برای خود اعلام می‌نمایند تا فرد مورد نظرشان را قانع به ازدواج نمایند. اگر این ویژگی‌ها دروغ باشد و بر اساس آن ازدواج شکل بگیرد اثبات مسئله و جبران فریب صورت گرفته فوق العاده سخت خواهد بود. در مشاوره قبل ازدواج باید در قراردادی این صفات مکتوب شود. اگر پس از ازدواج مشخص شود این صفات وجود ندارد، علاوه بر آنکه حق فسخ ازدواج بوجود می‌آید، طرف مغبون می تواند از شخص فریبکار شکایت کرده و او را به حبس محکوم نماید. اهم این ویژگی‌ها میزان تحصیلات، شغل، درآمد و دارایی، موقعیت اجتماعی و ... است. در اینجا هم می‌توان به شهادت مشاور جهت اثبات دعوی استناد نمود.
.
گواهی بکارت زوجه
در فرهنگ ایرانی عفاف و پاکدامنی که مصداق آن در بکارت زوجه تبلور می‌یابد از اهمیت فوق‌العاده برخوردار است. اگر پس از عقد ادعا گردد که زوجه فاقد بکارت بوده است، و یا ادعا شود که در دوران نامزدی زوجه مورد تعرض نامزدش قرار گرفته است، شرایط بسیار دشواری برای طرفین بوجود می‌آید. گاهی آقایان که پس از عقد از انتخاب خود پشیمان شده‌اند، با طرح چنین ادعایی خواهان فسخ نکاح و یا طلاق می شوند. به منظور جلوگیری از چنین مسائلی، زوجه از سوی مشاور به پزشک زنان ارجاع داده میشود تا ضمن بررسی مورد مذکور، معاینه‌ای کلی از وضعیت سلامت وی و عدم وجود نواقص مربوط به زادآوری صورت گیرد. گواهی مربوطه باید ضبط و نگهداری گردد.
.
جهیزیه و هدایا
معمولاً در دوران نامزدی هدایا و طلاجاتی بین طرفین مبادله میشود. لیست این هدایا و مخارج به همراه فاکتورها باید نگهداری شود و عنداللزوم رسید گرفته شود تا اگر بنا بر دلایلی ازدواج منتفی شد، خسارات ناشی از نامزدی قابل مطالبه باشد. در مشاوره قبل ازدواج در این خصوص آموزش‌های لازم داده میشود.
همچنین طبق رسوم، خانم وسایلی به عنوان جهیزیه به منزل شوهر می‌برد. جهیزیه مال زن محسوب میشود و مرد صرفاً میتواند در حد مشروع از آن استفاده نموده و ضامن اتلاف آن نیز نیست. زن هر زمان میتواند تقاضای استرداد جهیزیه خود را بنماید و مرد نمی‌تواند مانع آن شود. لیکن مسئله دردسرساز این است که:
1- ممکن است برخی از اقلام جهیزیه تلف یا مستهلک شده باشد، که مرد ضامن آن نیست.
2- در طول زندگی مشترک برخی از اقلام جهیزیه با وسیله‌ای بهتر تعویض شده باشد.
3- اقلامی در طول زندگی تهیه شده باشند که هرچند مورد استفاده زن است، اما جزء جهیزیه نبوده است.
اگر اختلافی بین زوجین بوجود بیاید، معمولاً خانم‌ها در مراجع قضایی تقاضای استرداد جهیزیه را مطرح کرده و هرچه در منزل زوج باشد را به عنوان جهیزیه توقیف می‌کنند.
یکی دیگر از وظایف مشاور راهنمایی زوجین برای تهیه لیست جهیزیه، و امضاء آن توسط طرفین، و نگهداری اسناد آن در پرونده مشاوره است، تا در صورت بروز اختلاف حقی از طرفین تضییع نشود.
.
| زن و شوهر پس از ازدواج نیز می توانند با توافق یکدیگر و ضمن یک عقد خارج لازم، شروط ضمن عقد توافق شده در هنگام ازدواج را تغییر داده، حذف کرده، و یا شروط ضمن عقد جدید مقرر نمایند. |
.
تنظیم قرارداد داوری
بر مبنای ازدواج، تکالیف و مسئولیت‌های زیادی بر عهده طرفین قرار می‌گیرد. همچنین ممکن است ضمن ازدواج طرفین تعهداتی را بپذیرند. اگر اختلافی در خصوص این تکالیف و یا تعهدات بوجود آید، زوجین برای حل اختلاف چاره‌ای جز مراجعه به محاکم دادگستری ندارند. طرح دعوی به این صورت علی‌الخصوص در مسائل خانوادگی چهره خوش‌آیندی ندارد و خود موجب تعمیق اختلافات و بروز دعاوی دیگر میشود؛ ضمن آنکه فضا برای سوءاستفاده افراد سودجو و فرصت‌طلب گشوده میشود. راه‌حل بسیار مناسب برای پرهیز از چنین مسائلی، قرارداد داوری است. به این صورت که ضمن عقد، زوجین توافق می‌نمایند که هرگونه اختلاف ناشی از زوجیت را از طریق داوری یک یا چند نفر که مورد وثوق و اعتماد طرفین هستند، رسیدگی شود. این داور میتواند شخص مشاور باشد که از ابتدا در جریان امور بوده است.
فرق داوری با مشاوره یا ریش‌سفیدی در آن است که در داوری، اگر جریان به صلح و سازش منتهی نشد، داور رأی لازم‌الاجرا برای حل اختلاف صادر می‌نماید. رأی داوری همچون حکم دادگاه به اجرا گذاشته میشود، لیکن این رأی به دلیل متخصص بودن و آشنایی داور با طرفین و انتخابی بودن و تسلط او به جریان امور، گزندگی رأی دادگاه را نخواهد داشت. اگر توافقنامه داوری وجود داشته باشد، دیگر هیچ دادگاهی صلاحیت رسیدگی را نخواهد داشت و اختلاف را به داور مذکور ارجاع می دهند.
.
تعیین شروط ضمن عقد:
از آنجا که خانواده نهادی بسیار پر اهمیت برای جامعه است، طبیعتاً قانونگذار مقررات متنوعی را برای تنظیم روابط بین اعضاء آن وضع نموده است. از آنجا که این مقررات عموماً مبتنی بر اسلام هستند، ممکن است متناسب با شرایط روز، و مورد قبول و پسند همگان نباشد. بر اساس قانون، زوجین می‌توانند در قالب شروط ضمن عقد برخی از این مقررات را تغییر داده و در خصوص برخی ساز و کارها، حقوق، و تکالیف، توافق نمایند. در مشاوره قبل ازدواج در این خصوص زوجین ارشاد می شوند. عمده‌ترین شروط ضمن عقد به شرح زیر هستند:
- ایجاد اختیار برای زن جهت ادامه تحصیل تا هر مقطع و در هر مکان.
- ایجاد اختیار برای طرفین خصوصاً زن برای داشتن هرگونه شغل دلخواه.
- ایجاد حق برای زوجه جهت اعمال نظر در خصوص تعیین محل سکونت.
- ایجاد تعهد برای زوجه جهت مشارکت در مخارج خانواده در صورت اشتغال.
- ایجاد حق طلاق برای زن، به صورت مطلق و یا متکی به شرایطی خاص.
- تصمیم‌گیری در خصوص حضانت و نگهداری فرزندان.
- تصمیم‌گیری در خصوص حق حبس زوجه.
- ایجاد شروطی در رابطه با مهریه و نحوه وصول آن.
- ایجاد محدودیت برای زوجه در خصوص حبس و بازداشت زوج.
- تصمیم‌گیری در خصوص اجرت‌المثل و نحله در صورت طلاق.
- تصمیم‌گیری در خصوص میزان مشارکت زوجین در اموالی که بعد ازدواج حاصل میشود.
- هر نوع شرط و توافق دیگر....