دکتر علیرضا متحدی

مثلا یاد می‌گیرند که در مقابل اتهام‌های طرف مقابل خود همه چیز را تکذیب کنند یا مقابل درخواست مهریه از سوی همسر خود عنوان کنند که «این خانم زن منه... می‌خوام باهاش زندگی کنم... مهریه‌شو هم می‌دم، اما یک جا ندارم بدم و قسطی می‌دم».

زنان هم می‌آموزند که مثلا در مقابل تقاضای تمکین مردها  به عنوان شکایتی رایج  بگویند که: «من تامین جانی ندارم و گفته منو می‌کشه. به همین خاطر نمی‌تونم باهاش زندگی کنم». یا زمانی که مرد منکر توانایی پرداخت مهریه همسرش می‌شود و عنوان می‌کند ماهانه مثلا 300 هزار تومان درآمد دارد، بگویند: «آقای قاضی! آخه این هیکل و تیپ و قیافه با 300 هزار تومن اداره می‌شه»؟!

در چنین فضایی پس از گذشت نیم‌ساعت هر فرد تازه‌واردی فکر می‌کند در زمینه مسائل حقوقی اطلاعاتی کامل دارد و نیازی به دانستن چیزهای دیگر نیست. گاهی افراد خود را عقل کل می‌دانند و به واسطه همین چند ساعت محدود حضور در دادگاه، حتی دیگران را هم نصیحت می‌کنند و به آنها راه و چاه می‌آموزند.

ما به شما توصیه می‌کنیم اگر قصد دارید در زمینه مسائل خانوادگی اطلاعاتی کسب کنید، به جای مراجعه به چنین افرادی تنها از افراد صاحب صلاحیت تقاضای راهنمایی کنید. البته ما هم در این مطالب تلاش می‌کنیم تصوری واقعی از این محیط و مناسبات حاکم بر آن به شما ارائه کنیم اما شما هم بهتر است هنگام ورود به دادگاه تمام تصور خود از این محیط را که در فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی دیده‌اید فراموش کنید و با واقعیت کنار بیایید. واقعیتی که اگر با آن درست برخورد کنید، قطعا می‌توانید در دادگاه به نتیجه‌ای مطلوب برسید.

هنگام ورود به دادگاه بهترین راه برای کسب اطلاعات حقوقی، مراجعه به واحد مشاوره است. در این محل افرادی به عنوان وکیل و مطلع شما را به شکل مجانی راهنمایی می‌کنند البته اطلاعات حقوقی تمامی‌ آنها برابر نیست و خلق و خوی آنها نیز متفاوت است و گاه نوع راهنمایی ‌های 2 نفر از آنها با دیگری تفاوت می‌کند. برخی از آنها عادت دارند به جای راهنمایی حقوقی شما را نصیحت کنند. گاهی نیز راهنمایی‌ها چندان دقیق و جزیی نیست و شما اگر طالب اطلاعات جدی‌تر و یا راه‌حل‌های اجرایی‌تر هستید، باید هزینه وکیل را بپردازید.

تعداد افرادی که به این وکلا مراجعه می‌کنند، زیاد است و زمان اندکی به مشورت به هر فرد تعلق می‌گیرد. البته اگر زرنگ باشید و در ابتدای وقت اداری به دادگاه مراجعه کنید، می‌توانید نتیجه بهتری بگیرید؛ اما بهتر است تمامی‌ پرسش‌‌های خود را به شکلی ساده و واضح و به دور از رودربایستی مطرح کنید تا پاسخ مورد نیاز را دریافت کنید.

پس از مشورت با این وکلا، می‌توانید یقین حاصل کنید که تا چه حد شکایتی که می‌خواهید مطرح کنید، می‌تواند به نتیجه مثبتی برسد. در این مرحله و پس از تصمیم نهایی برای شکایت باید به واحد تنظیم دادخواست مراجعه کنید. این واحد در یکی از بخش‌ها و طبقات پایینی دادگاه واقع شده است.

در این محل برای هر نوع شکایتی لایحه آماده و تایپ شده‌ای وجود دارد که در مقابل مبلغی بین هزار تا 2 هزار تومان در اختیار شما قرار می‌گیرد. در همین محل اوراق دیگری نیز وجود دارد که دیر یا زود از آن استفاده خواهید کرد.

اوراقی مانند استشهادیه (برای دادخواست عسر و حرج)، فرم معرفی داور (برای طلاق)، انواع دادخواست‌ها، دادخواست طلاق یکطرفه، لوایح دست‌نویس، فرم معرفی اموال (برای پرونده نفقه و مهریه)، تقاضای جلب (برای پرونده نفقه و مهریه) و... لایحه دادگاه از یک برگ تشکیل شده و پس از تکمیل شدن باید به انضمام اسناد و مدارک مورد نیاز  که بیشتر فتوکپی شناسنامه و عقدنامه است به واحد نقش تمبر ارائه شود.

در این بخش روی لوایح متناسب با هر لایحه تمبر زده می‌شود. پس از آن شما باید از لایحه خود فتوکپی تهیه کنید. نسخه اصلی شکایت در پرونده باقی می‌ماند و نسخه دوم نیز از سوی دادگاه برای طرف شما ارسال می‌شود.

پس از طی این مراحل پرونده شما از سوی فردی از مسوولان دادگاه بررسی می‌شود و بعد از تایید مدارک و اطمینان از تکمیل بودن آنها، پرونده به واحد رایانه می‌رود تا اطلاعات آن در این مکان ثبت شود.

پس از این مرحله که حدود یک ساعت طول می‌کشد، پرونده به معاونت ارجاع می‌رود. در این مرحله پرونده شما به یکی از شعبه‌های دادگاه ارسال می‌شود. از این پس تمام پرونده‌های شما و پرونده‌هایی که همسرتان علیه شما طرح کند، در همان شعبه رسیدگی می‌شود.

البته در خود شعبه نیز پرونده از جهات مختلفی بررسی می‌شود تا یک وقت مدارک پرونده کم و کسر نباشد. به این مساله توجه کنید که در هنگام شکایت باید مدارک شما کامل باشد و اگر چیزی کم باشد، معمولا دادگاه با ارسال اخطاریه  از شما می‌خواهد تا با حضور در دادگاه نسبت به تکمیل پرونده خود اقدام کنید و تا پیش از آن‌که پرونده تکمیل شود، مراحل قانونی دیگر مانند تعیین وقت و ابلاغ صورت نمی‌گیرد.

نکته قابل توجه دیگر این است که همسران برای شکایت از یکدیگر در دادگاه نیاز به فتوکپی عقدنامه دارند. در زمانی که اختلافی میان همسران شکل می‌گیرد، طبیعتا امکان دسترسی به عقدنامه از سوی یکی از طرفین وجود ندارد.

برای این مساله قانون پیش‌بینی لازم را هم انجام داده و آن این که هر کدام از همسران می‌توانند به جای کپی عقدنامه، رونوشت عقدنامه را به دادگاه ارائه کنند. رونوشت عقدنامه نیز در محضری که سند ازدواج در آن تنظیم شده، به هریک از طرفین داده می‌شود و به دست آوردن آن بسیار ساده است.

دادگاه چگونه فضایی است؟

شعبه دادگاه بر خلاف آنچه ممکن است در فیلم‌ها و سریال‌ها دیده باشید، مکانی بزرگ و گسترده نیست که در صندلی‌های آن افرادی به عنوان تماشاچی نشسته باشند. این محل فضایی کوچک و متشکل از چند اتاق مرتبط به هم است. در ابتدای ورود به شعبه، در اتاق اول، مدیر شعبه مستقر است . مدیر شعبه  با کمک یک یا 2 کارمند کارهای ارجاعی را بررسی و بر حسب نیاز به داخل شعبه ارسال می‌کند. بخشی از هر شعبه دادگاه نیز به بایگانی و محل نگهداری پرونده‌ها اختصاص دارد. در هر شعبه اتاق بزرگ تر نیز در اختیار قاضی و دستیار او است.

دادگاه محیطی ساده است، اما بیشتر صندلی و میز قاضی در ارتفاعی کوتاه و مشرف به صندلی مراجعان است. گاهی یک منشی هم در کنار قاضی حضور دارد و کارهای مقدماتی مربوط به پرونده را انجام می‌دهد. پس از ورود پرونده به دادگاه، برای پرونده تعیین وقت می‌شود که بسته به حجم کار دادگاه، بین 20 روز تا 40 روز زمان تعیین می‌شود. زمان حضور در دادگاه نیز از طریق اخطاریه به شما و همسرتان اطلاع داده می‌شود. اخطاریه نیز برگه‌ای سفید و در قطع 5 - A است که در آن اطلاعاتی همچون شماره پرونده، فردی که از شما شکایت کرده، محل تشکیل دادگاه، ساعت و روز تشکیل جلسه دادگاه درج شده است.

 این اخطاریه معمولا بسته به مسافت میان دادگاه تا محل زندگی همسر شما مدتی طول می‌کشد تا به دست او برسد. اخطاریه هم معمولا به وسیله مامور پست آورده و در صورتی که خود فرد در محل حضور نداشته باشد، به فردی که در محل ذکر شده حضور دارد ابلاغ و از او بابت گرفتن اخطاریه رسید دریافت می‌شود. این رسید هم در واقع برگ دوم اخطاریه است که پس از امضا شدن از سوی فردی که آن را دریافت کرده، به دادگاه ارسال می‌شود تا در پرونده قرار گیرد.

شاید بد نباشد بدانید جلسات دادگاه تنها زمانی رسمیت پیدا می‌کند که برگ دوم اخطاریه به دادگاه می‌رسد و در پرونده درج شود تا دادگاه مطمئن شود همسرتان از شکایت شما با خبر بوده است. البته برخی افراد در دادگاه حضور نمی‌یابند و بعد عنوان می‌کنند اخطاریه به دست آنها نرسیده و اخطاریه‌ای دریافت نکرده‌اند. دادگاه نیز اگر احساس کند این حرف صحت دارد، برای رسیدگی به پرونده جلسه دیگری را تعیین می‌کند؛ اما گاهی هم این بهانه را نادیده می‌گیرد.

یک نکته مهم درباره اخطاریه‌

اخطاریه‌های دادگاه معمولا به محلی ارسال می‌شود که خواهان  (فردی که شکایت کرده)  اعلام می‌کند. اگر خواهان نشانی اشتباهی از خوانده بدهد، این مساله می‌تواند در دادگاه مورد ادعای خوانده قرار گیرد. اما معمولا نشانی درج شده در عقدنامه نشانی‌ای است که اخطاریه‌ها به آن ارسال می‌شود و بهتر است همسران هنگام عقد، یک نشانی سر راست و دم دستی در عقدنامه بنویسند که ترجیحا در یک محدوده جغرافیایی مشخص  مثل یک شهر یا یک کشور مشترک  باشد، زیرا گاه ارسال اخطاریه‌ها برای شهرهای دیگر چند ماه طول می‌کشد و رسیدگی به پرونده‌ها را با تاخیر فراوان مواجه می‌کند.

اگر شما احساس می‌کنید ممکن است همسرتان از شما شکایتی کرده باشد، به نزدیک‌ترین دادگاه محدوده محل سکونت یا کار خود مراجعه کنید. در دادگاه و در بخش رایانه یا اطلاعات دادگاه، با ارائه شناسنامه یا کارت ملی، نام شما وارد رایانه می‌شود و به شما گفته می‌شود که شکایتی از شما شده است یا نه؛ اما اگر فکر می‌کنید همسرتان با ارائه اطلاعات اشتباه در دادگاهی دیگر از شما شکایت کرده، می‌توانید به تمامی‌ دادگاه‌های خانواده‌ای که در سطح شهر محل سکونت شماست، مراجعه کنید و با طی کردن این مراحل از شکایت احتمالی مطلع شوید. در دادگاه‌های خانواده هم مانند دیگر دادگاه‌ها هنگام ورود، تلفن همراه تحویل گرفته می‌شود. ورود تلفن همراه به دادگاه تخلف است و اگر ماموری تلفن را در دست شما ببیند، می‌تواند بابت این مساله شما را جریمه یا چند ساعتی تلفن همراه شما را توقیف کند.

چند توصیه کلی برای حضور در دادگاه‌

دادگاه، محیطی کاملا رسمی ‌است، به همین دلیل در چنین محیطی از پوشش‌های رسمی‌ استفاده کنید. بارها مشاهده شده همسران برای این‌که لج یکدیگر را در بیاورند، با تیپ‌های خفن و اجق وجق یا با آرایش‌های تند و غلیظ به دادگاه آمده‌اند و این مساله به جای آن‌که حرص طرف مقابل را در بیاورد، در نوع نگاه قاضی به این افراد موثر واقع شده است. برای خانم‌ها پوشش مناسب و حجاب کامل و برای آقایان پوشش کت و شلوار برای حضور در این محیط بسیار موثر است؛ البته برخی افراد همچون شاغلان نیروهای نظامی‌ و انتظامی ‌هم معمولا با لباس‌های رسمی‌ خود به دادگاه می‌آیند که این مساله نیز شکل دیگری از موجه جلوه‌دادن خود است.

خانم‌های جوان برای حضور در دادگاه بهتر است با یکی از نزدیکان خود مانند برادر و یا پدر به دادگاه مراجعه کنند. در محیطی مانند دادگاه ممکن است هر لحظه به شما پیشنهادی مشکوک شود. اگر فردی به شما گفت که می‌تواند با دریافت مبلغی مشکل شما را حل کند یا به شما حرفی زد که باعث ناراحتی‌تان شد، این موضوع را هرچه سریع‌تر به واحد حفاظت اطلاعات مستقر در دادگاه گزارش کنید. به این نکته هم توجه کنید که حتی اگر پیشنهاد خلافی از سوی قاضی هم به شما شد، به سراغ حفاظت اطلاعات بروید. بد نیست بدانید در قانون به تخلفات قاضی نیز بشدت رسیدگی و احکام سنگینی برای قاضی‌های متخلف صادر می‌شود؛ البته گاهی با تشخیص این خطاها ممکن است پرونده‌های شما به شعبه‌های دیگری نیز ارجاع داده شود.

برای حضور در دادگاه همیشه میزان قابل توجهی کپی‌شناسنامه، عقدنامه، اجاره‌نامه مسکن و... نیاز دارید. توصیه می‌شود از این اوراق به میزان کافی کپی تهیه و در منزل نگهداری کنید. داشتن یک دفترچه یادداشت برای نوشتن شماره‌های پرونده، شماره‌های لوایح، تاریخ تشکیل جلسات و... امری ضروری است. البته از طریق درگاه خدمات الکترونیک قضایی و با داشتن شماره پرونده و رمز شخصی تمامی عملیاتی که در مورد پرونده شما انجام شده است قابل پیگیری می باشد.

بهتر است چند پوشه و زونکن تهیه و اسناد، لوایح، دادخواست‌ها و... خود را به شکلی منظم نگهداری کنید. گاهی گم شدن یکی از این برگه‌ها می‌تواند باعث بروز مشکلات فراوان برای شما شود.

هر نوع سند مکتوب و تصویری از زندگی مشترک می‌تواند به شما کمک کند تا از حق خود به شکل بهتری در دادگاه دفاع کنید. از این اسناد فتوکپی تهیه کنید و هیچ گاه اصل آن را به دادگاه نبرید، چون مشاهده شده گاهی طرف مقابل شما یا نزدیکان این اسناد را از شما قاپ زده یا این‌که آنها را پاره کرده است.

دادگاه، تابع نظم خاصی است و با هر نوع تخلف رفتاری در آن بشدت برخورد می‌شود. بعضی در دادگاه کاری می‌کنند که اعصاب طرف خط خطی شود و از این طریق امتیاز بگیرند. بهتر است اگر احتمال تنش است، رودررو نشوید. اگر طرف مقابل شما قصد داشت با تحریک شما، دعوا راه بیندازد، بهتر است سکوت کنید یا این‌که تا زمان تشکیل جلسه جایی دیگر منتظر بمانید. برخی همسران می‌کوشند در دادگاه با شیوه‌هایی از این دست و به خشم آوردن طرف مقابل، او را در موقعیتی قرار دهند که با واکنش احساسی او از این مساله امتیاز بگیرند. پیشنهاد می‌شود اگر در چنین موقعیتی قرار گرفتید حتما نیروی انتظامی‌مستقر در دادگاه را مطلع کنید.

داشتن برگه 4 A، ماژیک فسفری و... در دادگاه بشدت به کار می‌آید. بد نیست بدانید در دادگاه هر برگ کاغذ 4 A دویست تومان به فروش می‌رسد. پس بهتر است همواره کاغذ همراه داشته باشید و برای آن‌که بخش‌هایی از لوایح خود را برجسته کنید، حتما ماژیک فسفری ببرید.

اغلب قضات از توصیه خوششان نمی‌آید. بهتر است اگر فردی صاحب نفوذ و قدرت هستید، هیچ‌گاه این مساله را در دادگاه بیان نکنید، چون ممکن است قاضی حساس شود و این موضوع در مناسبات او با شما تاثیر بگذارد.

دادگاه‌ها معمولا از ساعت 30/8 کار خود را آغاز می‌کنند و این زمان، فرصت مناسبی برای حضور در دادگاه است. دادگاه‌ها از اواسط روز به بعد بسیار شلوغ می‌شوند و شما برای هر کاری باید خیلی معطل شوید.

هر نوع تیزبازی مانند خارج کردن برخی اوراق از پرونده، تلاش برای گول زدن قاضی، جعل سند و... برای شما مشکل ساز است و می‌تواند به نتیجه نامطلوبی منجر شود. بهتر است راه درست را در پیش بگیرید تا یک وقت خدای ناکرده علاوه بر مشکل خانوادگی، دچار مشکلاتی مانند جعل و .... نشوید.

لوایح و دادخواست‌های خود را تا حد امکان مختصر و مفید و تایپ شده بنویسید و به دادگاه ارائه  کنید.