دکتر علیرضا متحدی

مهارت1: زبان

برقراری ارتباط از راه گفتار و زبان، فرایند انسانی طبیعی و پیچیده ای است که به تدریج بر مبنای ارتباط های پیش زبان شناختی کودک مانند گریه، خنده، اشاره و حرکت شکل می گیرد و نه تنها مستلزم تفکر و شنوایی و دریافت و ارسال اطلاعات است، بلکه نیازمند ان است که کودک مهار هوا برای تولید اصوات به کلمات را به گونه ای بیاموزد که تولیدهای وی برای افراد متعلق به همان فرهنگ قابل فهم باشد ( دادستان، 1387 ).
در خلال سال اول و در آغاز سال دوم زندگی، کودک به تدریج به زبان و گفتار دست می یابد. در این مرحله باید از رفتارهای پیش- زبان شناختی سخن گفت چه قبل از آن که کودک بتواند منابع قراردادی زبان را به کار بندد، یعنی پیش از آغاز دومین سال زندگی، نمی توان از زبان به معنای دقیق کلمه سخن به میان آورد.
فعالیت صوتی در خلال 15 ماه نخستین زندگی به طور قابل ملاحظه ای متحول می گردد و از گریه ها و فریادها در هفته های اول زندگی به قان و قون و سپس مهار تلفظ در تولید نخستین کلمات و ظرفیت باز پدیدآوری بلافاصله ی کلماتی که بزرگ سال می گوید، تبدیل می شود.
در پایان نخستین سال و آغاز دومین سال زندگی، میزان فهم زبان افزایش می یابد و کودک برخی از کلمات و اصطلاحاتی را در چهارچوب مناسب ارائه می شوند، می فهمد پیش از آن که بتواند همان کلمات را بیان کند.
نخستین کلمات قراردادی، یا لااقل آن چه را که والدین قراردادی می دانند، بین 9 تا 18 ماهگی ظاهر می شوند و میانگین سنی بروز آن ها تقریباً 12 تا 14 ماهگی است ( دارلی و وینیتز، 1961 ). تأخیر بارز در بروز نخستین کلمات، همراه با ناتوانی نسبی در کنش صوتی و کلامی، یعنی رغبتی نسبت به بیان و مبادله صوتی و لفظی و درک ضعیف کلامی، اغلب یکی از نخستین نشانه های تأخیر گفتار است ( کانت ول وبیکر، 1985 ).
افزایش کلمات تولیدی و دریافتی بین بروز نخستین کلمات تا پایان سال دوم زندگی، نسبتاً کند است. سپس با یک دوره افزایش سریع مواجه می شویم که آغاز آن اغلب با بروز جمله های دو کلمه ای یا بیش تر مقارن است.
اسمیت ( 1926 ) بر اساس یک بررسی گسترده درباره ی تعداد کلمات دریافتی، به نتایجی که در پی می آیند دست یافته است: کودک در حدود 18 تا 20 ماهگی تقریباً 20 کلمه، در حدود 30 ماهگی تقریباً 500 کلمه، در حدود 48 ماهگی تقریباً 1500 کلمه و در 5 سالگی 2000 کلمه را می فهمد. اما آمار دقیقی درباره ی تحول کلامی در زمینه ی تولیدی در دست نیست و به نظر می رسد که همواره نوعی نا هم طرازی بین فهم و تولید کلمات وجود دارد و کلمات، جملات یا استعاراتی را که می فهمیم همواره بیش از کلماتی هستند که می توانیم به کار بندیم. مسلم است که اکتساب کلمات تازه با اتمام دوره ی کودکی به پایان نمی رسد و فرایند اکتساب، البته با آهنگی کندتر، در سراسر زندگی ادامه می یابد. پژوهشگران مختلف ( کیتین و بوهر، 1978 ) تعداد کلمات و اصطلاحاتی را که یک فرد فرهنگ یافته می تواند بفهمد بین 20000 تا 40000 تخمین زده اند.
ظرفیت ترکیب چندین کلمه در یک جمله توانایی بیانی نظام زبانی کودک را به طور قابل ملاحظه ای افزایش می دهد: نخست آن که تحقیق پیام های لفظی که شامل چندین کلمه اند، ارزش خبری جمله ها را تقویت می کند و در وحله ی دوم، یک جمله که از چندین کلمه تشکیل شده باشد به مراتب بهتر از یک « کلمه- جمله » می تواند روابط مکانی یا ملکی را بیان کند. بنابراین دست یابی کودک به گفتار ترکیبی بین 20 تا 24 ماهگی معرف مرحله بسیار پراهمیتی در تحول زبان شناختی است ( دادستان، 1387 ).
اما یادگیری زبان، علاوه بر افزایش خزانه ی لغات، مستلزم فهم و اکتساب ساخت های دستوری است و فعل، هسته ی اصلی معنایی و دستوری یک جمله قلمداد می شود. بدین ترتیب است که پس از استقرار بیان ترکیبی- که از عناصر در کنار هم قرار گرفته تشکیل شده است- جمله هایی پدیدار می شوند که در آن ها یک فاعل، یک فعل و یک مکمل وجود دارند. مرحله ی بعد، افزودن صفات، کلمات ربط و تصریف های عمده ی افعال در جملات است. در آخرین وحله، کاربرد صحیحی ضمیرها و کلمات ربط انتزاعی تر پدیدار می شود.
زبان اصیل ترین عامل در شکل گیری روابط اجتماعی است. زبان در سرتاسر زندگی در حال تکامل است ولی بخش عمده ی شکوفایی و توسعه ی استعداد زبان آموزی در 3 سال اول زندگی شکل می گیرد. در 4 سالگی کودک مبنای اصلی ساختار زبان مادری را فراگرفته است و در حد تفهیم و تفاهم در زندگی روزمره از آن بهره می گیرد و تلفظ کلمات مشکل را به راحتی انجام می دهد.
استعداد به دلخواه شکوفا نمی شود. باید برای آن برنامه ریزی کرد، برنامه ای متناسب با توان کودک تا برای او لذت بخش باشد. کسانی که استعداد کلامی دارند زبان را دوست دارند، برکلمات تسلط دارند و با حجم وسعیی از کلمات آشنا هستند.
از آن جایی که زبان در ایجاد و آغاز روابط اجتماعی نقش کلیدی دارد، کودک باید با قواعد و قوانین آن آشنا باشد. مثل خطاب کردن، حالات رسمی، اصطلاحات مؤدابنه و تشریفاتی و نقل قول های غیرمستقیم و ...
کسانی که در زمینه ی مهارت های گفتاری سرآمد و در سطح بالا قرار دارند ممکن است مهارت آن ها در یکی از زمینه های زیر به منصه ظهور برسد:
در زمینه ی نگارش مثل نویسندگی، روزنامه نگاری، مترجمی
در زمینه ی ارتباطات مثل سخنرانی و سخنوری، معلمی، مشاوره، روان کاوی، قضاوت، اجرای برنامه های تلویزیون و ...
در جدول 8 مراحل اجمالی اکتساب زبان ارائه شده اند. مشاهده چنین جدولی می تواند این نکته را القا کند که فرایند اصلی تحول زبان در 4 تا 5 سالگی به پایان رسیده است. چنین استنباطی در عین حال درست و نادرست است: درست بودن آن به این معناست که اولاً سطح درک و تولید کودک 5-4 ساله امکان برقراری ارتباط و عملکرد زبان را در حد قابل ملاحظه ای برای وی فراهم کرده است و ثانیاً کودک 4 تا 5 ساله مکانیزم های بنیادی زبان یعنی مؤلفه های گوناگون آن را به دست آورده است. اما از زاویه ای دیگر، نمی توان پذیرفت که تحول زبان در حد 5-4 سالگی پایان یافته باشد. چرا که راهی دراز تا ریدن به حد صلاحیت و کارآمدی بزرگسال باید پیموده شود.
جدول 8: رشد زبان ( دریافتی- بیانی )

فعالیت هایی جهت رشد استعداد کلامی

1. ارائه ی تصاویری به کودک و از او بخواهید با دقت نگاه کند و به سؤالات شما پاسخ دهد. هدف از این کار تشویق کودکان به صحبت کردن است.
2. ارائه ی تصاویری به کودک و از او بخواهید با دقت نگاه کند و شکل متفاوت را پیدا کند. با هدف تشویق کودکان به بیان تفاوت های موجود در اشکال.
3. تصاویر مرتب شده ای به کودک نشان داده شود و از او خواسته شود بعد از توجه به تصاویر راجع به آن ها صحبت کند. هدف از این کار تشویق کودکان خجالتی به صحبت کردن است.
4. تصاویر را به کودک نشان دهید و جزئیات یکی از آن ها را شرح دهید و از کودک بخواهید آن را نام ببرد. بعد این کار را به کودک خود بسپارید تا به صورت بازی اجرا کنند یعنی یک نفر از کلاس خارج شود و بچه ها یک شیء را برای او توصیف می کنند و او را حدس می زند. با هدف حرف زدن، گوش کردن، استدلال کردن.
5. تصاویر را به کودکان نشان دهید و از آن ها بخواهید هر یک را نام ببرند. بعد از چندین بار تکرار، از آن ها بپرسید که صدای کدام یک از کلمات همانند است و کدام یک متفاوت؟ هدف یافتن کلمات هم قافیه و هم پایان از نظر صداست.
6. تصاویر را به کودک نشان داده می شود و از او بخواهید شکل متفاوت را پیدا کند و تفاوت آن را با صدای بلند بگوید. با هدف افزایش تمرکز و توجه و تمرین برای بیان کردن مطالب.
7. تصاویر را به کودک نشان داده می شود و از او بخواهید با آن ها جمله بسازد.
8. مستمر گفتن صدای ز- خ به صورت مسابقه. بچه ها را دو به دو روبروی هم بنشانید و از آن ها بخواهید که یک نفس و بدون مکث صدای ز- خ را ادا کنند بدون مکث و یک نفس. هر کس و در زمان طولانی تری این کار را انجام داد، برنده است و بعد کودک دیگری با کودک برنده مسابقه می دهد.
9. یافتن اشکال متفاوت از بین تصاویر ارائه شده به کودک. کودک باید علت متفاوت بودن شکل را توضیح دهد.
10. تصاویر را به کودک نشان دهید و از او بخواهید از راست به چپ به آن ها نگاه کند و داستان آن ها را بیان کند.
11. تصاویر را به کودک نشان دهید واز او بخواهید نام هر یک را بگوید و با توجه به اشکال، یکی از آن ها را توضیح دهد. با هدف تمرین برای خوب گوش دادن و توجه به تفاوت های اشیاء.
12. تصاویر را به کودک نشان دهید و از او بخواهید اشتباه هر تصویر را با ذکر دلیل بیان کند، جهت افزایش توجه و دقت.
13. استفاده از کارت های دیدآموز، جهت ارائه ی اطلاعات عمومی متناسب با سن کودک.
14. تعریف لطیفه توسط کودک جهت تقویت شناخت نکات مهم و مبهم یک مطلب.
15. بازی با کلمات جهت افزایش حجم گنجینه ی لغات، به این صورت که یک کلمه تلفظ شود و کودک با حرف آخر آن، کلمه ی جدید بسازد.
16. آموزش صحیح مکالمه ی تلفنی به کودکان.

تمرین های طبیعی برای تحریک زبان گفتاری

معلمان و والدین برای تحریک زبان به طور طبیعی می توانند از برخی فرصت ها در زندگی روزانه ی کودک در مدرسه یا خانه سود ببرند. ( لونتال، 1984، به نقل از لرنر، 1997 ):
1. گسترش دادن
این روش یکی از فنونی است که به گسترش و نیرومند ساختن زبان کودک کمک می کند. در مکالمه ی زیر، بزرگسال، گفتار محدود کودک را بسط می دهد.
کودک: « شیرینی ».
معلم یا والد: « شیرینی؟
کودک: « من شیرینی می خواهم. »
معلم یا والد: « خوب، شیرینی این جاست! ».
2. گفتگوی موازی
در این فن، بزرگسال تلاش می کند که به رشد زبان از طریق تهیه ی تحریکات زبانی حتی زمانی که گفتاری شنیده نمی شود، کمک نماید. هم چنان که کودک بازی می کند، معلم یا والدین درباره ی آن چه که کودک فکر می کند، حدس می زند و از عبارت کوتاهی برای توصیف اعمال او استفاده می کنند. بنابراین جهت استفاده در آینده، کلمات و جمله هایی را وارد ذهن کودک می کنند. برای مثال، اگر کودک بر روی موزاییک های کف اتاق ضربه بزند، معلم ممکن است بگوید، این ها موزاییک هستند. اگر من بر روی موزاییک های کف اتاق ضربه بزنم، این عمل من ممکن است سر و صدا ایجاد کند. سر و صدای زیاد، تق، تق، تق، موزاییک، موزاییک من. ضربه زدن روی موزاییک. تق تق موزاییک.
3. صحبت کردن با خود
در این فن، معلم زبان گفتاری را از طریق پرداختن به فعالیت هایی که مستقیماً کودک را درگیر نمی کند، مدل می کند. هم چنان که معلم تکالیف یا کارش را در مجاورت با کودک کامل می کند، او می تواند از فرصت هایی برای تحریک زبان گفتاری که برای کودک قابل شنیدن است استفاده کند. برای مثال، معلم ممکن است در حالی که مشغول بریدن کاغذ است بگوید: « من می خواهم این کاغذها را ببرم. بریدن کاغذ. من به قیچی نیاز دارم. قیچی من. قیچی را باز می کنم، می بندم بازشو، بسته شو. من می توانم ببرم، ببرم، ببرم ».

تمرین هایی برای آموزش زبانی کلامی- گفتاری

در زیر برخی از فعالیت هایی که مهارت های زبان کلامی برای سخن گفتن را بهبود می بخشند، فهرست شده اند.

افزایش واژگان گفتاری

برخی از کودکان مبتلا به اختلال های زبانی واژگان بسیار محدود و مفهوم بسیار خاص و محدود و عینی از معنای لغات دارند. در سراسر زندگی، واژگان شنیداری انسان بیش تر از واژگان گفتاری آن هاست. کودکان کم سن مدت ها قبل از این که توانایی تولید و استفاده از کلمات را پیدا کنند، قدرت فهمیدن آن را به دست می آورند. کودکان مبتلا به اختلال زبانی ممکن است توانایی بازشناسی کلمات را وقتی آن ها را می شنوند، داشته باشند اما در استفاده از آن کلمات ناتوان باشند. بزرگسالانی که دچار ضایعات مغزی هستند ممکن است توانایی به خاطر آوردن کلمات را به آسانی از دست بدهند و این مشکل ناشی از آسیب به نواحی مغزی مرتبط به زبان است. این شرایط به عنوان « دیس نومیا »، معرفی شده است، که به معنی ناتوانی در به خاطر آوردن نام اشیاء است. کودکان ممکن است به جای اسامی اشیاء از کلماتی مثل چیز، چیچی یا این و آن و یا از حرکات سر و دست یا پانتومیم برای بیان کلماتی که به ذهنشان نمی آید، استفاده کنند. تمرین های زیر می توانند به کودکان در جهت استفاده از کلمات و افزایش واژگان گفتاری قابل دسترس کمک نمایند.
1. نام بردن یا نامیدن
از کودک بخواهید که اشیاء معمولی داخل یا خارج اطاق را نام ببرد. ( صندلی، در، میز، درخت، سنگ ). از او بخواهید که اشیاء را در یک جعبه یا کیف جمع کند. هم چنان که آن ها را بیرون می آورد، نامشان را بازگو کند. از کودک بخواهید که رنگ ها، حیوان ها، اشکال و غیره را نام ببرد. مجموعه ای از تصاویر اشیاء مواد آموزشی با ارزشی هستند. شما می توانید با چسباندن مقوا به پشت تصاویر یا پوشاندن آن ها با مواد شفاف چسب دار تصاویر را مقاوم کنید.
2. کار در فروشگاه
بازی کار در فروشگاه ( ابزارفروشی، سوپرمارکت، رستوران، فروشگاه کفش و غیره ) به کودک امکان استفاده از کلمات برای نامیدن اشیاء را می دهد. یک کودک نقش مشتری و دیگری فروشنده را بازی می کند. خریدار کالایی را درخواست می کند و فروشنده از میان تصاویر، تصویر مربوط به آن شیء را به او می دهد.
3. نام بردن سریع
به کودک زمان مشخصی بدهید ( برای مثال یک دقیقه ) تا همه ی اشیای داخل اتاق را نام ببرد. تعداد اشیایی را که نام برده است به منظور کنترل بر روند بهبودی در این فعالیت ثبت کنید. شما هم چنین می توانید از کودک بخواهید که سریع اشیایی را که در تصویر می بینید نام ببرد. نوع دیگر این تمرین را می توان با ورزش ها، حیوانات اهلی و اشیای بیرون از اتاق انجام داد.
4. کلمات حذف شده
از کودک بخواهید کلمه ای را که یک معما را کامل می کند بیان کند. برای مثال: « چه کسی نامه را تحویل می دهد؟ » ( نامه رسان ). « من بالا و پایین انداختم ». ( توپ ) داستانی را برای کودک بخوانید، در جاهای خاصی مکث کنید یا کلمه را حذف کنید. از کودک بخواهید که کلمه ی حذف شده را بیان کند. استفاده از تصاویر به یادآوری و نامیدن اشیاء کمک می کند.
5. ترکیب کلمه
برخی از کلمات زمانی بهتر آموخته می شوند که به عنوان بخشی از یک مجموعه به کار برده شوند. وقتی یکی از موارد مجموعه نام برده می شود، ممکن است به کودک در یادآوری مورد دوم کمک کند. برای مثال، کاغذ- مداد، پسر- دختر، کلاه- کت و سگ- گربه. مجموعه هایی مثل روزهای هفته و ماه های سال ممکن است به این شیوه آموخته شوند.
6. کلمات دشوار
گوش به زنگ و مراقب کلمات دشوار باشید. وقتی به این چنین کلمه ای اشاره می کنید، فوراً جلسه ای را به آن اختصاص دهید و سپس تمرین هایی را برای استفاده از این کلمه برنامه ریزی کنید.

تولید اصوات گفتاری

برخی از کودکان در شروع فعالیت های حرکتی که برای تولید گفتار ضروری است مشکل دارند. این چنین کودکانی ممکن است توانایی به یادآوردن کلمات را داشته باشند اما در فعالیت مناسب عضلات گویایی علی رغم نبود فلج عضلانی ناتوان باشند. چنین وضعیتی به عنوان نوعی از آپراکسی گویایی توصیف شده است. متخصصان گفتاری که در زمینه ی مشکلات گفتاری کار می کنند در درمان این شرایط می توانند نقش مهمی داشته باشند.
1. تمرین عضلات و اندام های گفتاری
کودک برای استفاده از عضلات گویایی مختلف که در سخن گفتن مورد استفاده قرار می گیرند بر اساس فعالیت های غیرگفتاری تشویق می شود. مثل لبخند زدن، جویدن، بلعیدن، سوت زدن، خمیازه کشیدن، فوت کردن و به حرکت درآوردن زبان در جهات مختلف.
2. درک حرکات و لرزش ها و مشاهده ی اصوات
هم چنان که ملعم اصواتی را تولید می کند، کودک حرکات اداء صوت را از طریق لمس چهره یا گلوی معلم درک می کند و حرکات دهان معلم و شکل گیری آن را در هنگام تولید اصوات مشاهده می کند. استفاده از آینه به منظور توانا کردن کودک برای مشاهده ی حرکت عضلانی گویایی خود هنگامی که اصواتی را تولید می کند در این زمینه سودمند است.

مهارت 2: فعالیت های آگاهی واج شناختی

برخی از کودکان مبتلا به ناتوانایی های یادگیری نیاز به آموزش ویژه برای کسب مهارت های شنیداری دارند. در این قسمت آگاهی واج شناختی، توجه شنیداری، تمیز شنیداری و حافظه شنیداری بررسی شده اند.
آگاهی واج شناختی
برای موفقیت در مراحل اولیه ی خواندن، کودک باید صدای واج های هر زبان را درک کند. چرا که لازم است هر زبان را که با یک شکل حرفی از دیگر صداها متمایز می شود را تمیز دهد.

1. اشعار کودکانه

برای کودک اشعار کودکانه بخوانید. به تصاویر نگاه کنید و بر اجزاء هم قافیه تأکید کنید. کودکان از این که اشعار کودکانه را تکرار کنند لذت می برند. هر از گاهی لغتی را که بخش قافیه دار است حذف کنید و از کودک بخواهید که لغت را بیان کند، « جواد و جلیل رفتند نزد ... »

2. هم قافیه کردن لغات

قافیه دار کردن یا هم قافیه کردن از جمله بازی های لذت بخش برای کودکان پیش دبستانی است. کلمه ی مرد را بیان کنید و از کودک بخواهید بگوید کدام یک از کلمه ها: دوچرخه، مگس، نردبان مثل کلمه مرد شروع می شود یا تصاویر کلماتی را که با سام شروع می شود پیدا کند. همین طور که از کودک بخواهید که عکس تمامی کلماتی را که با حرف ( ب ) شروع می شود از داخل صفحات یک روزنامه پیدا کند یا فهرستی از کلمه ها را به او بدهید و بخواهید که کلمه ی متفاوت را پیدا کند. مثلاً این کلمه ها: پدر، پهلو، تاجر، پارو. یا به کودک بگویید به مجموعه های سه تایی از کلمات گوش کند و کلمات هم قافیه را پیدا نماید. مثلاً: موش، لب، گوش.

3. بخش کردن اصوات گفتاری

برای کمک به کودکان در جهت شناسایی اصوات گفتاری در کلمه، تصویری را بر روی یک کارت که حاکی از کلمه ی مختصری است قرار دهید. زیر تصویر، مستطیلی رسم کنید و آن را به تعداد واج های کلمه تقسیم کنید. از کودک بخواهید که لغت را به آرامی بگوید و در هر مربع برای هر صدای تلفظ شده علامتی بگذارد. ( بال، بلاچمن، 1991، به نقل از لرنر، 1997 ).

4. چیستان های هم قافیه

معلم گروهی از لغت ها را بر می گزیند، یکی هم قافیه با « سیر » و دیگری هم قافیه با « است ». سپس چیستانی را می پرسد به گونه ای که جواب آن با « شیر » یا « است » هم قافیه باشد. کودکان به بخشی از بدنشان اشاره می کنند که با جواب چیستان هم قافیه است. برای مثال، « وقتی صبح گرسنه هستید، بهتره که یک لیوان ... بخورید » که جواب آن شیر می شود و یا کودکان به « دست » خود اشاره می کنند به خاطر این که « دست » با « است » هم قافیه است. این کار را با دیگر بخش های بدن نیز انجام دهید. می توانید چیستان های هم قافیه بسازید و از کودک بخواهید که مشابه آن را درست کند. برای مثال، برگ سبز چمنی ورق ورق می شکنی= کاهو. یک روش ساده تر این است که بگوییم با فلان کلمه هم قافیه است و درباره ی آن توضیح دهیم. برای مثال، هم قافیه با آهوست. ( کاهو ).

5. شمارش صداها

شمارنده هایی مثل چوب بستنی تهیه کنید. بر روی هر کارت تصویری را که نشان دهنده ی لغتی کوتاه است قرار دهید. از لغاتی با تعداد یکسانی از حروف استفاده کنید. ( برای مثال لامپ، ران، کاپ ). برای شمارش صدا، لغت را به آرامی بیان کنید و از کودک بخواهید که شمارنده ای را به ازاء هر صدا زیر آن تصویر بگذارد. مجموعه ای از کارت ها را تهیه کنید که یک بخش از آن ها شامل تصاویر و لغات و قسمت دیگر تنها دربرگیرنده تصاویر باشد. ( کالدول، لرنر و همکاران، 1996، به نقل از لرنر، 1997 )

6. جانشین کردن و جابه جایی اصوات

این فعالیت دشوارتر از هم قافیه کردن است. این تمرین را می توان در یک کلمه یا بیش از یک کلمه انجام داد. به این مثال ها توجه کنید، از کودک بخواهید که اولین حرف یک کلمه را با حرف انتهایی کلمه دیگر ترکیب کند و کلمه جدیدی درست کند. برای مثال: حرف اول کلمه موش را بردارد و به جای حرف انتهایی شور بگذارد. ( شوم )

7. حذف کردن اصوات و کلمات

در این فعالیت کودکان یاد می گیرند که لغتی را انتخاب کنند و یک صدای آن را بردارند و لغت را بدون آن صدا تلفظ کنند. برای مثال، یک سیلاب این کلمه را بردار « زمین بازی ». حالا آن را بدون بازی بیان کن. این تکلیف زمانی که از کودک خواسته می شود واجی را از کلمه بردارد دشوارتر می شود: « بگو توپ ». حالا آن کلمه را بدون « پ » بیان کن، « بگو آشپزخانه » حالا آن را بدون « پ » بیان کن.

8. اصوات آغازین

سه لغت مثل سگ- شیر- سار به کودک بدهید و از او بخواهید که بگوید کدام لغت مثل شور با « ش » شروع می شود. از او بخواهید که به لغاتی که مثل کتاب شروع می شوند، فکر کند، تصاویری را پیدا کند که مثل کتاب آغاز می شوند یا تصاویری را پیدا کند که با صدای « ک » شروع می شوند.

9. ترکیب صداها

صداهای یک لغت را به طور جداگانه بیان کنید و از کودک بخواهید که صداها را ترکیب کند و کلمه ای بسازد. برای مثال، ک، ت، ا، ب برای کتاب.

مهارت 3: یادگیری الگوهای زبان شناختی

1. تعمیم ریخت شناسی ( صرفی )

برخی از کودکان در یادگیری درونی سازی و استفاده از ساختار ریخت شناسی زبان مشکل دارند. همه ی ما باید تعمیم هایی در ارتباط با جمع بستن کلمات، زمان گذشته و حالت کلی انجام دهیم. هم چنین ما باید استثناهایی را که تعمیم دادن در آن شرایط درست نیست را بیاموزیم. معمولاً برای جمع بستن از: ها، ان، ات استفاده می شود، انسان ها، معلمان، کارخانجات و خیرات. در برخی از موارد برای جمع بستن، شکل اصلی کلمه به شکل دیگری تغییر می کند و با تعمیم های مذکور هماهنگی ندارد: ادب- آداب، رسم- رسوم و غیره. لازم به ذکر است زمانی که بخواهیم به تعدادی از موارد اشاره کنیم شکل کلمه نیز تغییر نمی کند، برای مثال، دو ماهی، سه دختر، چهار صندلی و غیره. به کودکانی که در چنین تعمیم هایی مشکل دارند، جمع بستن اشیاء و حیوانات و غیره در قالب بازی می تواند کمک کننده باشد.

2. استفاده از ریخت شناسی برای تعمیم ریخت شناسی

از کودک بخواهید تصویری که توصیف کننده ی جمله ای است که شما با صدای بلند می گویید را نشان دهد. برای مثال، دو تصویری که نشان دهنده ی دو فعالیت یکسان هستند را به کودک نشان دهید: یک تصویر فعالیتی را که در جریان است و تصویر دیگر فعالیتی را که به اتمام رسیده است نشان می دهد. سپس بگویید « پسر تصویر را رنگ می کند » و از کودک بخواهید یکی از تصاویر را برگزیند. به دنبال آن بگویید که « تصویر حالا رنگ شده است » و بخواهید که تصویر مناسب را انتخاب کند. به همین شکل، شما می توانید برای نشان دادن اشکال جمع جملاتی به این شکل را در کنار هم قرار دهید: « سگ دوید » و « سگ ها دویدند ».

جمله سازی

برخی از کودکان می توانند از کلمات مجزا یا عبارات کوتاه استفاده کنند اما توانایی به کار بردن واحدهای زبانی طولانی تر یا جمله ها را ندارند. در اکتساب زبان، کودکان باید الگوهای جمله سازی را به گونه ای که بتوانند جملات جدید تولید کنند را درونی سازند. برخی از زبان شناسان بیان می کنند که کودک به ماشین تولیدکننده ی جمله تبدیل می شود. برای رسیدن به این وضعیت، کودک به مهارت هایی از جمله توانایی درک زبان، یادآوری توالی کلمات و صورت بندی قواعد پیچیده دستوری نیاز دارد.

1. تجربه کردن و یادگیری با انواع مختلف جمله ها

با یک جمله ی ساده محوری آغاز کنید و به کودک کمک کنید که گشتارهایی را تولید کند. برای مثال، دو جمله محوری که می توانند به شکل های مختلف با یک دیگر ترکیب شوند.
جمله محوری: « کودکان بازی می کنند ».
جمله محوری: « کودکان خسته هستند ».
جمله ترکیب شده: « کودکانی که خسته هستند، بازی می کنند ».
« کودکانی که بازی می کنند خسته هستند ».
حالات مختلفی از جمله ها می توانند تمرین شوند:

جملات بیانی

کودکان بازی می کنند.
کودکان بازی نمی کنند.
بازی ها به وسیله ی کودکان انجام می شود؟
کودکان بازی هایی انجام می دهند.

جملات سؤالی

آیا کودکان بازی می کنند؟
آیا کودکان بازی نمی کنند؟
آیا بازی به وسیله ی کودکان انجام می شوند.
آیا کودکان بازی هایی انجام می دهند؟

2. کلمات ساختی یا ربط دهنده

همان طور که قبلاً ذکر شد، کلماتی مثل رو، در، زیر، و چه کسی، کدام یک، ارتباط میان بخش های جمله را نشان می دهند که در داخل جمله بهتر یاد گرفته می شوند. مشاهده ی دقیق نشان می دهد که برخی از کودکان مفهوم روشنی از معنای این چنین کلماتی ندارند. شما می توانید به کودکان در جهت درک این گونه مفاهیم کمک کنید. اگر از آن ها بخواهید که مکعب هایی را در، روی یا زیر یک میز یا صندلی قرار دهند و سپس درباره ی آن چه که آن ها انجام می دهند توضیح دهید. کلماتی مثل هنوز، اما، هرگز، کدام یک اغلب نیاز به توضیح دارند. جملاتی را تنها با کلمات اصلی در اختیار کودک قرار دهید و سپس از او بخواهید که کلمات ساختی را به طوری که در مثال زیر می بینید اضافه کند.
« احمد پدرش خانه رفت »

3. جانشین ساختن کلمات برای ساختن جمله ها

از کودک بخواهید که جمله های جدیدی را از طریق تعویض یک کلمه مجزا در یک جمله بسازد. برای مثال: « من کت خود را درآوردم ». « من چکمه های خود را درآوردم. »
« کودک در حال خواندن است ». « کودک در حال دویدن است ». « کودک در حال پریدن است ».

4. بازی اکتشافی

برای کمک به کودکان در جهت یادگیری طرح سؤال، شیء خاصی را پنهان کنید و از کودک بخواهید که سؤال هایی را در ارتباط با محل آن تا زمانی که آن را پیدا کند، بپرسد.

تمرین مهارت های زبان گفتاری

متخصصان خواندن، بیان می کنند که تمرین برای تحکیم مهارت های خواندنی که جدیداً آموخته شده اند، ضروری است. آن ها غالباً بیان می کنند، « شما خواندن را از طریق خواندن یاد می گیرید ». کودکان مبتلا به نقص در زبان بیان شفاهی، هم چنین نیاز به تمرین و فرصت های متعددی برای استفاده از کلمات و ساختن آن ها از طریق تمرین مهارت های گفتاری مورد نیاز دارند.

1. تمرین های زبان گفتاری

فعالیت های متعددی را می توان به منظور استفاده از زبان گفتاری و سخن گفتن برنامه ریزی کرد. این گونه فعالیت ها عبارتند از: مکالمه کردن، بحث کردن، برنامه های رادیو یا تلویزیون، جلسات نمایش و گفتگو، بازی نمایشی، گفتگوی تلفنی، گزارش گری، مصاحبه گری، داستان گویی، معماگویی یا لطیفه ها، دادن گزارش درباره ی کتاب، بازی نقش، سرودخوانی و نمایش عروسکی.

2. بحث درباره اشیاء

به کودک کمک کنید که درباره ی ویژگی های یک شیء صحبت کند- رنگ، اندازه، شکل، ترکیب و بخش های اصلی- و آن را با اشیاء دیگر مقایسه کند.

3. طبقات

موادی را داخل جعبه قرار دهید که بتوان از آن ها برای آموزش طبقات مثل اسباب بازی ها، لباس ها، حیوانات، میوه، لوازم خانگی و وسایل نقلیه استفاده کرد. از کودک بخواهید موارد را که با یک دیگر در یک طبقه قرار می گیرند پیدا کند و بگوید آن ها چه چیزی هستند.

4. درک مطلب

سؤال هایی را از کودک بپرسید که نیاز به فکر کردن و پاسخ دادن دارد. برای مثال: « چرا باید ماهی قرمز را در ظرف پر از آب قرار داد؟ » « چرا دوختن لباس کوتاه در مقایسه با لباس بلند آسان تر است؟ »

5. به اتمام رساندن داستان ها

داستانی را برای کودک بیان کنید و از او بخواهید که آن را به اتمام برساند. برای مثال، « علی به ملاقات محمد در یک شهر غریب رفت. وقتی هواپیما فرود آمد، علی نتوانست محمد را در فرودگاه ببیند... ».

6. بگو من چطور...

شما دندان هایتان را مسواک می زنید، به مدرسه می روید و غیره. هم چنین، « بگو به من چرا؟ ... »، « بگو به من ما کجا انجام دهیم ... ؟ » این چنین سؤال هایی می توانند فرصتی را برای تمرین های با ارزش فراهم سازند. ( لرنر، 1997 )