دکتر علیرضا متحدی

یکی از اصولی که در برقراری ارتباط با کودکان و نوجوانان باید مورد توجه مربیان باشد، شاد نگه داشتن محیط تربیتی است؛ چون در یک محیط تربیتی شاد بهتر می توان مفاهیم اخلاقی و تربیتی را منتقل کرد. سیره و روش رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، نیز همین بوده و بدین جهت است که خداوند در قرآن می فرماید:
(رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظّاً غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ )؛(1)
پس به لطف و رحمت الهی با آنان نرمخو و پر مهر شدی، و اگر تندخو و سخت دل بودی هر آیینه از پیرامونت پراکنده می شدند. پس از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه.
مربی موفق کسی است که بتواند برای رسیدن به اهداف تربیتی خود، محیط را برای متربی شاد نگه دارد. از این رو در روایات نیز آمده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) همیشه تبسم بر لبان خود داشتند؛ همچنین آن حضرت در بیانی گهربار فرموده اند: « صفت مؤمن این است که خنده بر لب و غم بر دل دارد ».(2)
در یک محیط بسته و غمگین و گرفته نمی توان مفاهیم اخلاقی و تربیتی را به متربی منتقل کرد. پوشیده نیست که شاد بودن محیط نهایت آرزوی انسان نیست؛ بلکه این شادمانی وسیله ای برای رسیدن به سعادت است به همین دلیل اریک فروم می گوید: « انسان، از لحظه ای که به دنیا می آید تا آن دمی که از دنیا می رود، در تلاش است که خوشبخت و شادکام باشد. »
شکی نیست که همه ما به طور فطری، در جستجوی حالات مطلوب و خوشایند هستیم. صفاتی چون شادی و غم، شجاعت و ترس، اعتماد به نفس و خود کم بینی و...، ریشه در احساسات انسان ها دارند. احساسات نیز شخصیت افراد را شکل می دهند؛ این احساسات، عامل محرکی برای تعامل ما با محیط اطرافمان هستند که اگر از تعادل مناسبی برخوردار باشند، سبب تصمیم گیری های درست و منطقی در زمان بروز مشکلات می شوند و موفقیت در انجام کارها را به دنبال خواهند داشت. بنابراین شادکامی، تأثیر مهمی در موفقیت افراد دارد.

فواید شادکامی در محیط تربیتی

1-داشتن نگرش مثبت نسبت به وقایع و رویدادهای اطراف خود؛
2- جبهه گیری مثبت به جای جبهه گیری منفی نسبت به اتفاقات؛
3- داشتن شخصیت متعادل؛
4- مثبت اندیشی نسبت به کارهای روزانه و تصمیمات گرفته شده؛
5- احساس رضایت درونی و خشنودی از انجام کار روزانه؛
6- داشتن چهره شاد و خوشحال؛
7- عامل آرامش روانی؛
8- باعث تقویت روحیّه می گردد؛
9- تمرکز را زیاد می کند؛
10- نقش ضددرد دارد؛
11- حوصله و صبر را زیاد می کند؛
12- قدرت تحمّل را بالا می برد؛
13- عامل انعطاف در دستگاه قلب و عروق است؛
14- عامل انعطاف در دستگاه اعصاب است؛
15- عامل انعطاف در دستگاه گوارش است (افراد ناشاد و عصبانی دائم از یبوست رنج می برند)؛
16- عامل انگیزه، امید و تلاش در زندگی است.
دانشمندان در تحقیقات به این نتیجه رسیده اند که وقتی فردی شاد است ماده ای به نام « اندورفین » در بدون او ترشح می گردد که باعث می شود انسان در معرض سکته های مغزی و قلبی قرار نگیرد.(3) بنابراین بهترین راه مقابله با افسردگی، شاد زیستن و محیط زندگی را شاد نگه داشتن است.
در مجلس خود راه مده همچو منی را *** زیرا افسرده دل افسرده کند انجمنی را
بعضی از تأثیراتی که شاداب بودن یک خانواده می تواند داشته باشد عبارتند از:
1- کانون خانواده گرم می گردد؛
2- افراد مجذوب یکدیگر می شوند؛
3- افراد خانواده بیشتر دوست دارند کنار هم باشند؛
4- فاکتورهای صحبت زیاد می شود؛
5- ایثار، گذشت و وفای به عهد افزایش می یابد؛
6- تشکر و قدردانی از یکدیگر بیشتر می گردد.
« خنده » تظاهر بیرونی و ظاهری خلق است که باعث تفکر، آرامش و نشاط درونی می گردد. خنده شکل زیبای صورت را حفظ می کند؛ لذا افراد ناشاد و غمگین صورت و چهره عبوس و گرفته دارند. حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: « کونوا کالنحله »؛(4) مانند زنبور عسل باشید »؛ یعنی دهان دیگران را شیرین کنید و با شادی کام دیگران را شاد نگه دارید.
زندگی روزانه پر از فراز و نشیب هایی است که موجب نوسان روحیه می شود. حوادث، زمانی انسان را غمگین و ناراحت می کند و گاهی باعث شادی ما می گردد. این جمله در بین مردم رایج است که اغلب مردم تقریباً به همان اندازه ای شاد هستند که انتظارش را دارند. آنچه که در زندگی ما اتفاق می افتد زیاد تعیین کننده شادی نیست؛ بلکه در واقع نوع واکنش انسان به رخدادهاست که نقش تعیین کننده دارد. از آن جایی که انسان افکار و اندیشه های خود را برمی گزیند می توان گفت خود او تعیین کننده میزان شادی های خویش است.
تحقیقات نشان داده که خنده نه تنها سبب نشاط افراد می گردد، بلکه سلامت آنها را نیز تضمین می کند. خنده، سیستم ایمنی بدن را مقاوم ساخته و توانایی بدن را در مبارزه با عفونت افزایش می دهد. از طرف دیگر خنده سبب کاهش سطح هورمون های استرس زا شده و از تأثیرگزاری آنها بر روی سیستم ایمنی بدن جلوگیری می کند. خنده باعث افزایش ترشح اندورفین از مغز می شود- ماده ای که نقش تسکین دهنده را در دردها و رنج ها ایفا می کند- ترشح اندورفین علاوه بر افزایش توان انسان برای مقاومت در مواجهه با استرس ها و ناراحتی ها، موجب افزایش بازدهی سیستم تنفسی می شود و تأثیر آن درست مانند زمانی است که به ورزش دو پرداخته ایم.
هنر شاد بودن مستلزم توانایی خندیدن به مشکلات در کوتاه ترین زمان ممکن پس از وقوع آنهاست.اگر دقت کنید، می بینید که کودکان به طور طبیعی و بدون توجه به اطراف و یا احساس خجالت، تقریباً به همه چیز می خندند؛ گویی می دانند که خندیدن آنها را سالم و متعادل نگه می دارد. برای شاد بودن باید روی افکار شاد متمرکز شویم؛ هر چند ما غالباً برعکس عمل می کنیم؛ یعنی تعریف ها و تمجیدها را نشنیده می گیریم و سخنان ناخوشایند را مدت ها در ذهن نگه می داریم.
لازمه شاد زیستن، جستجوی زیبایی ها و خوبی هاست؛ یکی زیبایی منظره را می بیند و دیگری کثیفی پنجره را. برای به دست آوردن شادابی می توانیم در مواجهه با استرس های محیطی از طریق رفتارهایی مانند صحبت های خنده دار، علاوه بر کاهش نگرانی ها محیط را برای بررسی مشکل واقعی و پیدا کردن راه حل مناسب مهیا کنیم. راه دیگر آن است که سعی کنیم همیشه لبخند بر لب داشته باشیم، هر چند طرف مقابل ما اخمو باشد.(5)

راه های شاد زیستن

1-یاد خدا و ذکر خدا؛ « أَلاَ بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ‌ »(6)

2- اصل پیش گیری و پیش بینی

شاید شما هم این تجربه را داشته باشید که اگر حرفی به طرف مقابل خود بزنید که باعث رنجش خاطر او گردد و محیط آرام و شاد خانواده به هم بریزد؛ در مراحل بعد با رعایت اصل پیش بینی و پیش گیری، از گفتن آن حرف خودداری می کنید. برای مثال اگر می دانید مبلغ وامی را که می گیرید، نمی توانید قسط های آن را پرداخت کنید، پیش بینی کرده و از بروز یک محیط ناآرام و ناشاد جلوگیری می کنید. یا اگر می دانید، دیر رفتن به سر کار و یا مدرسه، عامل به هم خوردن آرامش و شادی شما می گردد، پیش بینی کرده و زودتر حرکت می کنید. اصل پیش بینی از بروز بسیاری از بد اخلاقی ها جلوگیری می کند.

3- صله رحم، رفت و آمد فامیلی

این که در روایات ما آمده صله رحم عامل طولانی شدن عمر است، شاید بدان خاطر است که در این دید و بازدید ها انسان با صحبت کردن تخلیه روانی می شود. بهترین صله رحم این است که زن و مرد در کنار هم بنشینند و با یکدیگر صحبت کنند و بدین گونه خود را آرام و شاد نگه دارند.

4-سازگاری با مردم، داشتن مهارت مدارا کردن

5- راضی بودن به رضای حق

6- دیدن نعمت ها

با این که خداوند نعمت های زیادی به انسان داده است؛ اما متأسفانه بعضی ها نیمه خالی لیوان را می بینند. در حالی که انسان می تواند با ذکر نعمت های الهی، هم شکر خدا را به جا آورد و هم محیط تربیتی را شاد نگه دارد.
شکر نعمت، نعمتت افزون کند *** کفر نعمت از کفت بیرون کند

7- صبور بودن

8- برای خودتان زندگی کنید نه برای مردم

برای نمونه، آقا واقعاً لازم است برای مراسم عروسی فرزندتان میلیون ها تومان هزینه کنید به گونه ای که در آینده نتوانید از عهده قرض آن برآیید؟ پس انسان باید برای خودش زندگی کند و به قول معروف پای را از گلیم خود درازتر نکند تا شادی او از بین نرود.

9- کمک به فقرا و مستمندان

10- خواندن قرآن، با وضو بودن، شرکت در مجالس مذهبی و دعا، سحرخیزی و صدقه دادن

پی نوشت ها :

1-آل عمران: 159.
2- بحارالانوار، ج69، ص 410.
3- مجله پیوند، شماره 342، ص 22.
4- کلمات قصار، شماره 173.
5-نشریه خانه مهر، خرداد 83، ص 10.
6- رعد: 21.