نگهداری و تربیت فرزند هم حق و هم تکلیف والدین است. اگر والدین به دلیلی همچون طلاق جدای از یکدیگر زندگی کنند، تکلیف حضانت یا سرپرستی کودک به واسطه توافق طرفین و یا حکم دادگاه به یکی از آنها محول میشود. لیکن حق ملاقات و معاشرت با فرزند برای دیگری وحفوظ خواهد بود که نحوه و زمان آن توسط دادگاه مشخص می شود. حال اگر طرفی که حضانت فرزند را بر عهده دارد، مانع ملاقات طرف دیگر شود تکلیف چه خواهد بود؟
پاسخ در قالب طرح سؤال
پرسشگر:
تقریبا ۲ سال قبل از شوهرم جدا شدم. دادگاه در نهایت با تقسیط مهریه من به میزان هر ماه یک سکه حکم به طلاق داد. در این میان من یک دختر ۸ ساله داشتم که دادگاه حضانت او را به پدرش واگذار کرد. الان دخترم ۱۰ ساله شده است. مقرر شد که هر هفته دو بار بتوانم دخترم را ببینم. پس از طلاق پدر دخترم مانع ملاقات من با دخترم می‌شد. وقتی به وی گفتم چرا این کار را می‌کند گفت دخترمان خودش نمی‌خواهد تو را ببیند. به هر حال نهایتا ۱ ماه قبل به من گفت که اگر می‌خواهی دخترت را ببینی از مهریه‌ات بگذر. به نظر شما چه کار کنم؟ آیا از مهریه‌ام بگذرم؟ آیا راهی است که بدون گذشت از مهریه بتوانم دخترم را ببینم؟
وکیل:
متاسفانه مشکل شما شایع است. اجازه بدهید بپرسم که آیا در این زمینه با دخترتان صحبت کرده‌اید؟ آیا واقعا دخترتان تمایل به ملاقات با شما را ندارد؟
پرسشگر:
من مرتبا با او در مدرسه‌اش ملاقات می‌کنم. یک‌بار موضوع را از او پرسیدم. مستقیما به من نگفت که نمی‌خواهد با من ملاقات داشته باشد بلکه مشخص بود که پدرش او را ترسانده که نباید با من ملاقات کند.
وکیل:
اولین مساله که باید توجه کنید این است که دختر شما هم‌اکنون ۱۰ سال دارد و به سن بلوغ شرعی رسیده و از سن حضانت خارج شده است و خود می‌تواند تصمیم بگیرد که با کدام یک از والدینش زندگی کند. اگر دو سال پیش که دخترتان ۸ سال داشته، دادگاه حضانت را به پدرش واگذار کرده به این معنا نیست که تا پایان این حکم اعتبار دارد بلکه پس از سن بلوغ انتخاب با فرزند بالغ است. در این میان اگر دخترتان تمایلی به زندگی با شما نداشته باشد و یا نخواهد شما را ملاقات کند، شما نمی‌توانید اقدام قضایی بکنید. یعنی طرح دعوای شما در این صورت به نتیجه نمی‌رسد.
پرسشگر:
اما پدرش او را ترسانده و گفته که نباید با من ملاقات کند
وکیل:
اگر واقعا دختر شما بخواهد با شما ملاقات یا با شما زندگی کند، در صورتی که اقامه دعوی کنید به احتمال بسیار دادگاه به نفع شما رای خواهد داد. در این مورد چندین نظریه مشورتی صادر شده است. از اداره حقوقی قوه قضاییه به این شرح استعلام شده است: «با توجه به ماده ۴۵ قانون حمایت خانواده مصوب ۱/۱۲/۱۳۹۱ که اعلام داشته رعایت غبطه و مصلحت کودکان و نوجوانان در کلیه تصمیمات دادگاه الزامی است آیا دعوای تعیین زمان و مکان ملاقات با فرزند بالغ غیر رشید (پسر بیش از ۱۵سال ودختر بیش از۹ سال) قابل استماع و رسیدگی اس. به عبارت دیگر آیا با توجه به این‌که ماده مرقوم دادگاه را موظف و مکلف به رعایت غبطه ومصلحت نوجوانان کرده و چنانچه زوج از ملاقات فرزند بالغ مذکور با طرف زوجه ممانعت کند و فرزند هم علی‌رغم میل قلبی به خاطر ترسی که از پدرش دارد حاضر نباشد با مادرش ملاقات کند دادگاه می‌تواند پس از رسیدگی و احراز مصلحت و غبطه نوجوان با تعیین زمان و مکان ملاقات زوج را مکلف به تحویل فرزند نوجوان به زوجه جهت ملاقات کند یا خیر.؟»
و این اداره طبق نظریه مشورتی شماره ۲۰۹/۹۳/۷ مورخ ۷/۲/۹۳ اعلام داشته است: «با عنایت به منطوق ماده ۴۵ قانون حمایت خانواده مصوب ۹۱، در فرض استعلام چنانچه مصلحت و غبطه کودک ایجاب کند، صدور حکم ملاقات کودک با مادر و تهیه الزامات آن توسط پدر، بلااشکال است و احراز این امر با دادگاه است.» همچنین طبق نظریه شماره ۳۹۹/۹۳/۷ مورخ ۲۴/۲/۹۳ «در خصوص حضانت فرزند بالغ کمتر از هجده سال، مستندا به ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی و رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور به شماره ۳۰ مورخ ۳/۱۰/۱۳۶۴، با رسیدن طفل به سن بلوغ شرعی که در پسر پانزده سال تمام قمری و در دختر نه سال تمام قمری است، موضوع حضانت (امر غیر مالی) منتفی است و فرد بالغ (پس از بلوغ شرعی) می‌تواند با هریک از والدین یا اجداد خود که بخواهد، زندگی کند.»
پرسشگر:
پس با این وجود می‌توانم از طریق دادگاه اقدام کنم بدون این‌که مجبور باشم مهریه‌ام را ببخشم؟
وکیل:
بله شما به هیچ وجه مجبور به بخشش مهریه‌تان نیستید. میتوانید به دادگاه خانواده مراجعه کنید و از دادگاه بخواهید که حضانت طفل را به شما واگذار کند. البته اگر دخترتان راضی باشد و یا از دادگاه بخواهید که شوهر را ملزم به تهیه الزامات ملاقات دختر با شما کند. همچنین لازم است بدانید که اگر دخترتان خواست که با شما زندگی کند و یا با شما ملاقات داشته باشد و پدرش مانع این کار شد میتوانید تقاضای بازداشت پدر را بدهید. بر اساس ماده ۴۰ قانون حمایت خانواده «هرکس از اجرای حکم دادگاه در مورد حضانت طفل استنکاف کند یا مانع اجرای آن شود یا از استرداد طفل امتناع ورزد ٬ حسب تقاضای ذی‌نفع و به دستور دادگاه صادرکننده رأی نخستین تا زمان اجرای حکم بازداشت میشود.»
