دکتر علیرضا متحدی

یکی از وظایف زوجه پس از انعقاد عقد نکاح، الزام به تمکین از زوج است. الزام به تمکین زوجه، نتیجه  ریاست مرد بر خانواده است (ماده 1105 قانون مدنی) زیرا لازمه ریاست مرد بر خانواده، تمکین زوجه از او می‌باشد. الزام به تمکین زوجه در دو معنی به کار می‌رود: 1- تمکین خاص که اشاره به فراهم نمودن استمتاع جنسی و روابط زناشویی دارد. 2- تمکین عام که اشاره به تبعیت در کلیه امور و حسن معاشرت با شوهر دارد (ماده 1103 ق. م.). در خصوص الزام به تمکین زوجه باید به ماده 1114 ق. م. نیز اشاره نمود که مقرر می‌دارد زن باید در منزلی که شوهر تعیین می‌کند سکنی گزیند. مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد. همچنین مرد می‌تواند مانع تحصیل یا اشتغال همسر خود شود (ماده 1117 ق. م.) و رعایت نکردن این خواسته عدم تمکین زن تلقی می‌شود (قابل توجه در مشاوره قبل ازدواج).

شرایط قانونی لازم برای عدم تمکین زوجه

زوجه در مواقعی می‌تواند از الزام به تمکین شانه خالی نماید. هنگامی که تعهدی به صورت شروط ضمن عقد برای زوج ایجاد شده باشد. مانند حق تعیین محل سکونت، حق تحصیل، یا حق اشتغال و ... در چنین مواردی دیگر زوجه الزام به تمکین نخواهد داشت.

همچنین اگر حضور زن و شوهر در یک منزل متضمن ضرر بدنی، مالی، یا شرافتی باشد، زن الزام به تمکین و حضور در منزل شوهر نخواهد داشت (ماده 1115).

در ابتدای ازدواج و تا هنگامی که زن به اختیار خود از مرد تمکین نکرده است، می‌تواند تمکین را مشروط به پرداخت مهریه نماید، و تا مهریه پرداخت نشده است از ایفای وظایفی که در قبال شوهر دارد امتناع نماید. در چنین حالتی که به آن حق حبس گفته می‌شود، زن دیگر الزام به تمکین ندارد (ماده 1085).

جهت ملاحظه وجوه شرعی تمکین از نظر آیت الله مکارم شیرازی به «این مقاله» مراجعه فرمایید.

نتایج مترتب بر عدم تمکین زوجه

در شرایطی که زوجه الزام به تمکین دارد و از این امر سر باز زند، از زمان عدم تمکین دیگر مستحق نفقه نخواهد بود. و زوج این حق را خواهد داشت که از دادگاه الزام به تمکین او را بخواهد. و اگر باز هم از تمکین استنکاف نماید، زوج می‌تواند از دادگاه اجازه ازدواج مجدد را درخواست نماید. همچنین در صورت طلاق، زوجه‌ای که الزام به تمکین را رعایت ننموده است، از نصف دارایی مرد و همچنین اجرت‌المثل و نحله برخوردار نخواهد شد.

طرح دعوی الزام به تمکین

دعوی الزام به تمکین زوجه، به درخواست شوهر و با ارائه دادخواست به دادگاه خانواده انجام می‌شود. گاهی نیز دادخواست الزام به تمکین به صورت دعوی تقابل و برای دفاع در برابر دادخواست مطالبه نفقه مطرح می‌شود. دعوی تقابل الزام به تمکین، برای ثابت کردن عدم تمکین زوجه و در نتیجه عدم استحقاق او برای نفقه است. در حقیقت یک تیر و دو نشان است. هم الزام به تمکین زوجه درخواست می‌شود، و هم در برابر مطالبه نفقه او دفاع می‌شود.

مدارک لازم برای پیوست به دادخواست الزام به تمکین:

• کپی مصدق شناسنامه زوجین.
• کپی مصدق عقدنامه.
• اجاره‌نامه و یا سند مالکیت که محیا بودن منزل مناسب سکونت زوجین را اثبات نماید.
• استشهادیه دائر بر ترک منزل مشترک از طرف زوجه و عدم تمکین او.

ارکان دعوی الزام به تمکین

1-    وجود رابطه زوجیت: ناشی از عقد نکاح و بقای آن که معمولاً با ملاحظه سند نکاحیه یا حکم قطعی دادگاه مبنی بر اثبات زوجیت، احراز می‌گردد.

2-    اثبات عدم تمکین زوجه: در دعوی الزام به تمکین نباید زوج را از اقامه دلیل اثبات عدم تمکین به اتکای اصل عدم معاف نمود. مگر اینکه عدم تمکین یا امتناع زوجه از اوضاع و احوال موجود نیز حاصل گردد. مثل اینکه زوجه در خارج از منزل مشترک که شوهر تعیین نموده سکنی گزیده باشد. با تحمیل بار اثبات عدم تمکین به عهده زوج، او به راحتی نمی‌تواند با ادعای عدم تمکین زوجه از آثار و نتیاج حکم الزام به تمکین بهره‌مند شود.

مراحل دادرسی

1-    دادگاه بعد از تشکیل اولین جلسه دادرسی به جهت احراز تمکین یا عدم تمکین زوجه به بررسی دلائل استنادی و بررسی اوضاع و احوال موجود می‌پردازد. در صورت لزوم اقدام به صدور قرار تحقیق محلی می‌نماید و با تعیین وقت دیگری ضمن ابلاغ به طرفین جهت حضور، به خواهان تذکر می‌دهد تا وسیله اجرای قرار را فراهم کند.

2-    در وقت مقرر چنانچه وسیله اجرای قرار مهیا نشود و بدون اجرای قرار نیز امکان انشای رأی ممکن نباشد، قرار ابطال دادخواست الزام به تمکین صادر خواهد شد؛ و الا با تهیه وسیله اجرای قرار و تعیین عضو مجری، موضوع قرار صادره به طرفین و عضو مجری تفهیم و قرار صادره اجرا می‌شود.

3-    به محض وصول صورتجلسه اجرای قرار به نحو صحیح و دقیق، دادگاه مبادرت به انشای رأی الزام به تمکین زوجه می‌نماید.

اجرای رأی

حکم الزام به تمکین جنبه اعلامی نداشته و طبق ماده 4 قانون اجرای احکام مدنی اجرای آن مستلزم صدور اجرائیه است. لیکن نظر بر اینکه بسیاری از تقاضاهای الزام به تمکین از طرف زوج به منظور اسقاط حق و حقوق زوجه صورت می‌گیرد، از طریق اجرای احکام  خواسته می‌شود که زوج مقدمات تمکین را تهیه و مسکن مستقل معرفی نماید، و سپس از زوجه دعوت می‌شود تا به منزل زوج برود و مراتب با حضور یکی از مددکاران یا ضابطین صورت جلسه می‌شود.

.

.

سایر دعاوی خانوادگی قابل طرح در مراجع قضایی: