دکتر علیرضا متحدی

یکی از مسائل مهم ناشی از ازدواج مهریه است. مهریه در نکاح منقطع ضروری است و بدون تعیین مهریه نکاح منقطع باطل خواهد بود (ماده 1095 قانون مدنی). لیکن در عقد دائم ممکن است که مهریه ذکر نشود، یا عدم مهریه شرط شود. در این صورت طرفین می‌توانند بعد از عقد مهریه را به تراضی معین کنند (ماده 1087). همچنین می‌توان اختیار تعیین مهریه به شوهر، زن، یا حتی شخص ثالث داده شود (ماده 1089 و 1090).

هر چیزی که مالیت داشته باشد و قابل تمیز باشد را می‌توان مهریه قرار داد. ضرورتی ندارد که مهریه حتماً مال باشد بلکه انجام عمل یا حرفه‌آموزی یا تدریس هم می‌تواند مهریه باشد؛ مثل سفر حج یا آموختن رایانه به زوجه. لیکن مهریه باید ارزش مالی داشته باشد و از نظر شرع و قانون قابل نقل و انتقال و معامله باشد. مثلاً نمی‌توان مشروبات الکلی یا حیوانات حرام گوشت مانند خوک را به عنوان مهریه تعیین کرد. همچنین زوج مالی را می‌تواند مهریه قرار دهد که خود مالک آن باشد بنابراین اموال عمومی یا مال موقوفه را نمی‌توان مهریه قرار داد.

به مجرد عقد، زن مالک مهریه می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید (ماده 1082). حتی زن می‌تواند تا زمانی که مهریه به او پرداخت نشده است از ایفای وظایف خود در برابر شوهر امتناع نماید و در عین حال از حق نفقه نیز برخوردار شود (ماده 1085). مهریه همانند هر نوع طلب دیگری در صورت فوت زن به ورثه او منتقل می‌شود. اگر مرد قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد، نصف مهریه به زن پرداخت می‌شود (ماده 1092). و اگر مهریه وجه نقد باشد، متناسب با تغییر ارزش تورمی آن در زمان مطالبه محاسبه و پرداخت می‌شود؛ مگر اینکه زوجین به نحو دیگری توافق کرده باشند. اگر عقد نکاح قبل از نزدیکی به جهتی فسخ شود، زن حق مهریه نخواهد داشت (ماده 1101).

انواع مهریه

مهرالمسمی: مهریه ای است که بر اساس توافق زوجین تعیین شده است.

مهرالمثل: برای تعیین این نوع مهریه، حال زن از جهت شرافت خانوادگی، و سایر صفات، و وضعیت او نسبت به سایر خانم‌های همانند او مورد توجه قرار می‌گیرد.

مهرالمتعه: برای تعیین این مهریه حال مرد از نظر وضعیت مالی مورد توجه قرار می‌گیرد.

اگر اختیار تعیین مهریه به زن داده شده باشد، او نمی‌تواند مهریه را بیشتر از مهرالمثل تعیین نماید (ماده 1090). اگر مهریه در عقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهریه زن خود را طلاق دهد، زن مستحق مهرالمتعه است و اگر بعد از آن طلاق دهد مستحق مهرالمثل خواهد بود. (ماده 1093).

نحوه مطالبه مهریه

اگر شوهر از پرداخت مهریه استنکاف نماید، زن به سه طریق می‌تواند مهریه خود را مطالبه نماید: 1- اجرائیات ثبت 2- دادگاه 3- داوری.

1- مطالبه مهریه از طریق اجرائیات ثبت:

اگر میزان مهریه در سند رسمی ازدواج ثبت شده باشد (که معمولاً چنین است) زن می‌تواند با در دست داشتن سند رسمی ازدواج به دفتر ازدواج مربوطه مراجعه نموده و تقاضای صدور اجرائیه کند. اجرائیه به دایره اجرای اسناد رسمی مستقر در ادارات ثبت اسناد و املاک ارائه شده و این دایره عملیات اجرایی را آغاز می‌نماید.

اجرائیه به شوهر ابلاغ می‌شود و به او 10 روز مهلت داده خواهد شد تا مهریه همسرش را پرداخت کند. در صورتی که شوهر در این مدت مهریه را نپردازد، زن می‌تواند با معرفی اموال و دارایی شوهر به اجرائیات ثبت، تقاضا کند اموال او توقیف شود، و نیز می‌تواند مطالباتی را که شوهر از اشخاص دیگری دارد، و یا موجودی حساب‌های بانکی او را توقیف کند. زن همچنین می‌تواند ربع حقوق شوهر را از سازمان‌ها و مؤسسه‌های دولتی و یا خصوصی توقیف نماید. و همچنین او را بابت بدهی خود ممنوع‌الخروج نماید.

2- مطالبه از طریق دادگاه:

اگر سند ازدواج رسمی نباشد، زن برای مطالبه مهریه خود باید از طریق تسلیم دادخواست به دادگاه اقدام نماید. دادگاه با تعیین وقت و دعوت از طرفین، رسیدگی کرده و رأی محکومیت شوهر به پرداخت مهریه را صادر می‌نماید. پس از تجدیدنظر و قطعی شدن حکم، اجرائیه صادر شده و عملیات اجرایی توسط واحد اجرای احکام مدنی دادگستری آغاز می‌شود.

تفاوت عملیات اجرایی دادگستری با ثبت در آن است که:

 اولاً فرایند دستیابی به برگ اجرائیه در دادگستری بسیار طولانی است. در حالی که صدور اجرائیه در دفتر اسناد رسمی به سرعت انجام می‌شود.

ثانیاً در دادگستری اگر شوهر مهریه را پرداخت ننماید حبس می‌شود، که این امکان در ثبت وجود ندارد.

ثالثاً در دادگستری شوهر دادخواست اعسار می‌دهد و مهریه به نحوی که وی قادر به پرداخت باشد، تقسیط می‌شود.

رابعاً رسیدگی در دادگستری مستلزم پرداخت هزینه دادرسی است. البته در صورت عدم تمکن مالی هر یک از طرفین دادگاه می تواند وی را از پرداخت هزینه ها معاف نماید.

2- مطالبه مهریه از طریق داوری:

اگر توافقنامه داوری در زمان عقد یا پس از آن بین زوجین امضاء شده باشد، یا زوجین با یکدیگر توافق نمایند، می‌توانند هرگونه اختلافی من‌جمله مطالبه مهریه را به داور مرضی‌الطرفین ارجاع دهند. داور همانند قاضی دادگاه رسیدگی کرده و رأی محکومیت شوهر به پرداخت مهریه را صادر می‌نماید. این رأی به دادگاه ارائه شده و از آن طریق به طرفین ابلاغ می‌شود. سپس بر اساس رأی داور اجرائیه صادر شده و عملیات اجرایی توسط واحد اجرای احکام مدنی دادگستری پیگیری می‌شود.

.

.

سایر دعاوی خانوادگی قابل طرح در مراجع قضایی: