دکتر علیرضا متحدی

ازدواج دارای ابعاد و ویژگی های متعددی است. یکی از پررنگ ترین جنبه های آن مسائل شرعی و فقهی در ارتباطات اعضای خانواده است. در ادامه فتاوای مرجع تقلید حضرت آیت الله مکارم شیرازی، در خصوص موضوعات مربوط به ازدواج و زناشویی آورده شده است. هرچند ممکن است افراد مقلد ایشان نباشند، اما با مطالعه استفتائات احکام شرعی موضوع حدوداً مشخص خواهد شد:

.

١ – آزمایش خون قبل از عقد
آیا شرعاً لازم است قبل از خواندن صیغه عقد دائم دختر و پسر آزمایش خون بدهند؟
واجب نیست ولی احتیاط ترک نشود.
٢ – محدوده ولایت پدر بر فرزند و شوهر بر همسر
ولایت پدر بر فرزند علی الدوام است؟ آیا شوهر بر همسر ولایت دارد؟
اما ولایت پدر تا زمانی است که فرزند به حدّ بلوغ و رشد نرسیده باشد و اما ولایت شوهر تنها نسبت به حقوقی است که شوهر بر زن دارد و در امور دیگر ولایتی ندارد.
٣ – تاخیر در ازدواج به امید بهبود شرایط 
آیا تاخیر در ازدواج به امید بهبود شرایط اقتصادی و ... مجاز می باشد؟ با توجه به اینکه از نظر روحی و جسمانی آمادگی کافی موجود می باشد.
اگر به واسطه تاخیر به گناه نمی افتد و در بند تشریفات نیست، مانعی ندارد.
٤ – اتهام خیانت به همسر 
اگر مردی به همسر خود اتهام خیانت زده باشد و برای اثبات حرف خود شاهد (انسان) طبق گفته قرآن نداشته باشد ولی به گفته خود سند محکمی دارد (ولی هیچ چیز را به چشم ندیده) می تواند همسر خود را کتک بزند، او را از خانه بیرون کرده یا طلاق دهد؟
این کار جایز نیست و اگر نتواند نزد حاکم شرع اثبات کند، حدّ قذف (80 ضربه شلاق) بر او جاری می شود.
٥ – معنی فضیلت بودن بخل برای زن 
اینکه امامان فرموده اند زن باید بخیل باشد یعنی چه؟ من بسیار خسیسم، آیا این درست است؟ اگر نه چه باید کرد؟
منظور این است که نسبت به مال شوهر بخیل باشد نه مال خودش.
٦ – تاسیس موسسه همسر یابی
اینجانب در نظر دارم موسّسه اى «فرهنگى، اجتماعى» در خصوص همسر یابى جوانانى که به سنّ ازدواج رسیده اند، تأسیس نمایم. و با توجّه به شرایط، موقعیّت و سنّ و سال متقاضیان ازدواج، همسر مورد علاقه و مطلوبشان را به آنها معرّفى نموده، و به این وسیله به جامعه و مردم خدمت کنم. همان طور که مستحضرید اخیراً آمارهاى صادره از مراجع ذى صلاح، بیانگر افزایش طلاق در سنوات اوّل ازدواج است. و بدون هیچ گونه شک و تردیدى، عدم شناخت زوجهاى جوان از یکدیگر، و تن دادن به ازدواجهاى ناآگاهانه و ناخواسته، سبب شکست و ناکامى جوانان گردیده، و ادامه این روند سبب ورود ضرر و زیان هاى جبران ناپذیرى به بنیانهاى فرهنگى، اجتماعى و خانوادگى خواهد شد. آیا تأسیس چنین موسّساتى از نظر شرع انور اسلام جایز است؟
تا آن جا که اطّلاع داریم تاکنون افراد یا گروههاى متعدّدى اقدام به این کار کرده اند. بعضى موفّق بوده، و بعضى با مشکلات مواجه شده اند، ولى به هر حال اگر این کار زیر نظر افراد مطمئن، و با رعایت تمام شؤونات اسلامى، و اخذ مجوّز از مقامات ذى صلاح صورت گیرد، کار خوبى است، و ممکن است جلوى بسیارى از مشکلات ازدواجها را بگیرد. امّا با توجّه به ظرافت و حساسیّت هاى مسأله، نیاز به برنامه ریزى دقیق دارد.
٧ – ازدواج دختران سادات با مردان غیر سادات
سادات در کشور پاکستان از احترام فوق العاده برخوردارند; حتّى سادات ناصالح; چون بزرگان سادات بوده اند که غیر سادات را با اسلام آشنا نمودند. لهذا غیر سادات جایز نمى دانند که دختران سادات را به عقد خود در آورند، و سادات هم بر این باورند که این عمل اهانت به خانواده پیامبر صلوات الله علیهم مى باشد، و این مطلب در نزد آنها به قدرى مهم است که اگر کسى از آن تخلّف کند، بعضى جوانان، حتّى بزرگان، احساساتى شده و در چنین مواردى شوهر آن دختر را به قتل مى رسانند! همانطور که چند ماه قبل، این اقدام در لاهور انجام شد! و این حادثه در روزنامه هاى پاکستان با تیتر بزرگ چاپ شد، و عموم مردم این عمل را ستایش کردند. و شکّى نیست که اگر سیّده با غیر سیّد ازدواج کند، مفاسدى بر آن مترتّب است، و سبب بدنام نمودن مذهب شیعه و علماى مذهب هم مى شود. چون برادران اهل سنّت پاکستان در این مسأله متّفق القول هستند، که عقد سیّده با غیر سیّد جایز نیست. لطفاً بفرمایید:
1ـ اگر در ازدواج سیّده با غیر سیّد، مفسده اى باشد، و موجب اختلافات خانوادگى و بدنامى مذهب و مکتب اهل بیت(علیهم السلام) شود، آیا در چنین موردى این اقدام جایز است؟
2ـ در صورتى که براى دختر سیّد، در فامیل خودش، یا دیگر خانواده هاى سادات کفوى موجود باشد، آیا آن دختر مى تواند با غیر سیّد ازدواج کند، با این که جدّش راضى نیست، و پدرش فوت کرده است؟
ازدواج دختران سادات محترم با غیر سادات ذاتاً اشکالى ندارد. و در زمان پیغمبر و ائمّه معصومین(علیهم السلام) زیاد اتّفاق افتاده که دختران سادات با غیر سادات ازدواج کرده، و معصومین هم از آن نهى نکرده اند. ولى اگر واقعاً مفسده اجتماعى بر آن مترتّب شود، باید از آن پرهیز نمود، و تدریجاً مردم را با این حکم اسلامى آشنا کرد. و قتل نفس مسلمان از گناهان بسیار بزرگ است، و قصاص دارد.
٨ – ازدواج دختران هاشمیه با غیر هاشمی 
حضرتعالى در استفتائات جدید جلد اوّل، سؤال 706 فرموده اید که عقد هاشمیّه با غیر هاشمى در صدر اسلام و در زمان ائمّه طاهرین(علیهم السلام) فراوان بوده است. لطفاً چند مورد آن را با ذکر مدرک مورد قبول مرقوم فرمایید.
یک نمونه روشن آن ازدواج زینب دختر عمّه پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) با زید بن حارثه مى باشد، که در قرآن مجید صریحاً آمده است. نمونه دیگر، ازدواج ضباعه نوه عبد المطلب با مقداد است که در روایات آمده است. مخصوصاً در ذیل روایت تصریح شده که پیامبر فرمود: «من این کار را کردم تا مسأله ازدواج در میان مردم توسعه یابد، و قید و بندها بر چیده شود.»(1) بسیارى از مراجع عصر ما مانند آیة الله خوئى و آیة الله گلپایگانى که از سادات بنى الزهرا هستند، نیز دختران خود را به غیر سادات داده اند.
٩ – ازدواج دو قلوهای به هم چسبیده 
حکم ازدواج دو قلوهاى به هم چسبیده را بیان فرمایید؟
در صورتى که بتوانند ترک ازدواج و عمل به احتیاط کنند و به عسر و حرج شدید گرفتار نشوند، احتیاط آن است که از ازدواج صرف نظر نمایند و اگر ناچار از ازدواجند، آن دو دختر مى توانند به نوبت به ازدواج مرد واحدى در آیند. به این ترتیب که یکى را به عقد خود در آورد و بعد از طلاق و گذشتن عدّه دیگرى را عقد کند (البتّه براى این که گرفتار مشکلات طلاق هاى متعدّد نشوند مى توانند از عقد موقّت استفاده کنند). در مورد دو پسر نیز احتیاط آن است که اگر ممکن است ازدواج نکنند و در صورت ضرورت انتخاب یک همسر در زمان واحد جایز نیست، ولى مى توانند به طریق بالا با یک زن ازدواج کنند و به هر حال با توجّه به این که وجود چنین افرادى بسیار کم است ذکر این احکام شرعى نیز اگر عجیب به نظر برسد، جاى بحث و گفتگو نیست.
١٠ – نگهداری عقدنامه
عقدنامه باید نزد چه کسى باشد؟ خانواده عروس یا نزد خود داماد؟
چنانچه قرار و شرط خاصّى قبل از عقد درباره عقدنامه نگذاشته باشند باید آن را به خانواده زن داد و زوج مى تواند در صورت نیاز گواهى از دفتر بگیرد.
١٢ – ازدواج دختر به عنوان وجه المصالحه [متفرقه ازدواج و زناشویی]
بین دو طایفه، در محلّى درگیرى واقع مى شود و چشم پسر بچه اى نابینا مى شود، به عنوان وجه المصالحه دختر ده ساله اى را با اجازه ولیّش براى برادر بچه 8 ساله اى که چشمش از بین رفته بود عقد مى کنند. خود دختر ادّعا مى کند من راضى نبوده و نیستم. در قانون سنّ پسر و دخترى که بتوانند مستقلا در کارهاى خود مداخله کنند 18 سال است و کمتر از 18 سال باید به دادگاه مراجعه و دادگاه به پزشک متخصص ارجاع مى دهد که بالغ و رشیده باشند، چنانچه پزشک متخصص قانونى بر بلوغ و رشد گواهى کند، دادگاه قبل از سن 18 سالگى حکم رشد صادر مى کند. در این مورد چنین اقدامى نشده لیکن در سن 16 سالگى صورت جلسه اى بین زوجین به این کیفیت که تا پایان تحصیلات متوسطه زوجین به تحصیل خود ادامه دهند، تنظیم شده است. در همین صورت جلسه نیز دختر ادعا مى کند پدر و مادرم تهدیدم کردند من امضاکردم. این ازدواج در بعضى از روستاها مرسوم بوده و هست. در ضمن در مسأله 4 تحریر الوسیله در فصل اولیاى عقد آمده است که «یشترط فی صحة تزویج الاب و الجد و نفوذه عدم المفسده» و در آخر مسأله ذکر شده «بل الاحوط مراعات المصلحة» آیا این عدم مفسده و رعایت مصلحت مربوط به دختر مى باشد یا به پدر و فامیل دختر؟ آیا چنین عملى اصلا درست است یا نه؟
رعایت مصلحت و مفسده مربوط به دختر است یعنى مصالح دختر باید در نظر گرفته شود ارتباطى به پدر و مادر ندارد و ملاحظات فامیلى و جبران خسارتها، نمى تواند مجوز باشد که صغیر مال المصالحه شود و امّا در مورد کبیر شرعى واضح است که بدون رضاى او عقد صحیح نیست.

١٣ – عهد به عدم ازدواج بعد از فوت همسر
زنى که شوهرش مرده و خودش هم جوان است (مثلا 30 ساله است) به خاطر فوت شوهرش بیشتر از متعارف ترک زینت مى کند، حتّى نظافت هم به اندازه عرف نمى کند و ازدواج را نیز ترک کرده است و اگر کسى براى خواستگارى بیاید مى گوید: من با شوهرم عهد کرده ام دیگر ازدواج نکنم و بین ما شرط شده که هر کس جلوتر مُرد، دیگرى ازدواج نکند، آیا این کار درست است و شرط آنها واجب العمل است؟
حداد به معناى ترک زینت در ایّام عدّه وفات لازم است، ولى ترک زینت، به معناى ترک نظافت نیست و شرط مزبور اعتبارى ندارد و سزاوار است آن زن بعد از گذشتن عدّه ازدواج کند.
١٤ – تشکیل خانه های فساد
وقتی به ما میگویند چرا نباید که در جامعه خانه های فساد هم باشد تا هر کس که نیاز دارد به آنجا برود و در نتیجه دیگر مزاحم دیگران نشود چه جواب دهیم؟
مفهوم این سخن این است که ما برای این که غذای فاسد در گوشه و کنار نخوریم مرکزی درست کنیم که غذای آن فاسد باشد و همه علاقمندان به آن مرکز بروند و مسموم شوند.
بهترین راه برای پرهیز از این گناه ازدواج سالم و آسان و پرهیز از فیلم های بدآموز و مانند آن است.
١٥ – ازدواج نکردن به دلیل مشکلات اقتصادی
وضعیت اقتصادی آیا عذری برای ازدواج نکردن کسی که ازدواج بر او واجب است، می باشد؟
چنین شخصی با توکل بر خداوند اقدام به ازدواج کند ان شاء الله مشکلات اقتصادی برطرف خواهد شد. و سعی کند به سراغ کسی برود که به زندگی ساده راضی باشد. و مراسم را نیز به سادگی برگذار کند.
١٦ – ازدواج با دختری که با او زنا کرده 
اگر کسی با دختری زنا کرده باشد آیا باید با او ازدواج کند؟ لطفا توضیح دهید
چنین الزامی وجود ندارد، ولی اگر او را فریب داده باشد و یا بدون رضایت او ازاله بکارت کرده باشد جریمه های سنگینی دارد.
١٧ – ازدواج پدر با مادر زن پسر 
اخیراً از چند تن از علما پرسیده اند که آیا ازدواج پدر، با مادر زن فرزند خویش شرعاً جایز است؟ ایشان گویا فرموده اند: جایز نیست، نظر حضرت عالى چیست؟
جایز است و کسى قائل به حرمت نیست.
١٨ – اجبار زانی به ازدواج با زانیه
اگر زانى و زانیه با یکدیگر ازدواج کنند فساد کمترى در محلّ آنها به وجود مى آید و اصلاح مى شوند در این صورت آیا مى توان آن دو را مجبور به ازدواج کرد؟
کسى را نمى توان مجبور به ازدواج کرد ولى توصیه و ارشاد آنها بلامانع است، همچنین در مواردى که قاضى مى تواند عفو کند و از اجراى حدّ صرف نظر کند حق دارد عفو کردن را مشروط به ازدواج آنها نماید.
١٩ – عقیم کردن به خاطر عدم توانایی بر ازدواج
اگر مردى به هیچ وجه قادر به ازدواج نباشد یعنى همیشه در امور زندگیش با شکست مواجه بوده و حتّى قادر به سبکترین نوع ازدواج هم نیست و ازدواج نکردن هم موجب اختلالاتى در بدنش مى شود، آیا مى تواند به وسیله خوردن دارو و یا عمل جراحى، مردى خود را از بین ببرد؟
جایز نیست و باید صبر کند تا خداوند فرجى براى او فراهم سازد.
٢٠ – ازدواج با بستگان نزدیک
آیا ازدواج با بستگان نزدیک مکروه است؟
طبق روایتى که از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) به این مضمون رسیده است که با نزدیکان ازدواج نکنید به علّت این که فرزند ضعیف و لاغر به دنیا مى آید ازدواج با نزدیکان مکروه است.
٢١ – ازدواج افراد مبتلا به ایذر
آیا شخص مسلمانى که مبتلا به ایدز مى باشد، مى تواند دختر مسلمانى را به عقد خود در آورد؟
در صورتى که تولید خطر کند جایز نیست.
٢٢ – حکم زوجیت در صورت زنده شدن همسر پس از فوت
زنى که در اثناى وضع حمل بمیرد و بعد به برکت توسّل به ذات پاک خدا و اولیاء الله زنده شود، آیا زوجیّت او باقى است؟
در فرض مسأله زوجیّت باقى است.
٢٣ – عدالت میان همسران
منظور از عدالت میان همسران چیست؟
منظور از عدالت آن است که بر طبق شئون آنها هرکدام متناسب حالش رفتار کند و عدالت همیشه به معناى مساوات نیست و در مورد حقّ القسم آن است که براى هرکدام یکى از چهار شب را قرار دهد.
٢٤ – ازدواج خنثی 
آیا ازدواج خنثاى مشکله و غیر مشکله جایز است؟
در مورد خنثاى مشکل جایز نیست و غیر مشکل اگر وضع او روشن شود جایز است.
٢٥ – ازدواج دختر در مقابل خون بها
در بین عرب هاى خوزستان مرسوم است که خانواده قاتل در عوض خون بها، به خانواده مقتول دختر مى دهند. چنین رسمى از نظر شرعى چه حکمى دارد؟
در صورتى که ارباب دم بجاى گرفتن دیه به این کار رضایت بدهند، و دختر و ولىّ دختر راضى به این امر باشند اشکالى ندارد.
٢٦ – منع حکومت از تزویج افراد غیر بالغ
آیا در صورت لزوم، حکومت اسلامى مى تواند مانع از تزویج افراد غیر بالغ (کودکان ممیّز یا غیر ممیّز) توسّط اولیا، یا قیّم آنها گردد؟
ما معتقدیم در عصر و زمان ما تزویج صغیر و صغیره به وسیله اولیا مطلقاً اشکال دارد; زیرا مطابق غبطه و مصلحت آنها نیست.
٢٧ – حدود گناهانی که ازدواج را واجب می کند
در توضیح المسائل حضرت عالى آمده: «کسى که به خاطر ازدواج نکردن به گناه مى افتد، واجب است ازدواج نماید.» لطفاً بفرمایید که:
الف) آیا منظور از گناه فقط زناست، یا چشم چرانى، خود نمایى زن، عشوه و ناز زن براى مرد نامحرم، و مانند آن را نیز شامل مى شود؟
ب) منظور از عبارت «به خاطر ازدواج نکردن به گناه مى افتد» کدام یک از این دو حالت زیر است؟
اوّل: اگر به خاطر ازدواج نکردن مرتکب گناه شد، بعد از آن ازدواج بر او واجب مى شود.
دوّم: وقتى به خاطر ازدواج نکردن میل شدیدى به گناه پیدا کرد، قبل از ارتکاب گناه ازدواج بر او واجب مى شود.
ج) آیا این حکم (هر کسى که به خاطر ازدواج نکردن به گناه مى افتد واجب است ازدواج کند.) اعم از دائم و موقّت است، یا فقط منظور ازدواج دائم است؟
الف) شامل تمام این گناهان مى شود.
ب) منظور احتمال دوّم است.
ج) فرق نمى کند.
٢٨ – عدم اولویت شوهر بر سایر اقارب در قیمومت
آیا شوهر دائمى در رابطه با قیمومت زوجه خود که دچار جنون ادوارى، یا دائم شده، نسبت به پدر، جدّ پدرى، مادر، و سایر اقارب زوجه، اولویّت دارد؟
اولویّتى ندارد.
٢٩ – ملاک قمر در عقرب بودن ماه
با توجه با اینکه جاری کردن عقد در زمانی که قمر در عقرب است سوالی داشتم
ملاک قمر در عقرب برج عقرب ( هشتمین برج فلکی ) است یا واقع شدن ماه در صورت فلکی عقرب؟
توضیح:
منجمین منطقه البروج را که یک دور کامل است به 360 درجه تقسیم می کنند و هر 30 درجه را یک برج می نامند که از برج " حَمَل " شروع می شود و به برج" حوت " ختم می شود و مجموعا 12 برج (360=12*30) داریم.
در حدود 2000 سال پیش صورتهای فلکی در آسمان مطابق با این برجهای 30 درجه ای بوده ولی با توجه به حرکت مخروطی شکل زمین، الان صورت های فلکی یک برج جلو آمده اند و برج اول که مطابق فروردین است و به نام " حَمَل " نامگذاری شده است در واقع الان حاوی صورت فلکی حوت است و البته منجمین هم از این واقعه در مورد ماه به " تقدیم قمر" یاد می کنند. نکته اینجاست که در تقویمهای نجومی ملاک را همان برج ها قرار داده اند و وقتی ماه در صورت فلکی میزان است آنرا قمر در عقرب حساب کرده اند و وقتی ماه در صورت فلکی عقرب است قمر را در قوس به حساب می آورند.
و البته در بین منجمین هم اختلاف هست.
حال دوباره سوال را مطرح می کنم :
ملاک قمر در عقرب کدامیک ازدو صورت زیر است؟
الف - قمر در برج عقرب ( هشتمین برج فلکی که الان حاوی صورت فلکی میزان است) باشد. و یا اینکه
ب - قمر در صورت فلکی عقرب ( که در برج نهم فلکی است) باشد.
منظور واقع شدن ماه در صورت فلکی عقرب است.
٣٠ – ازدواج دختر و پسری که تالاسمی دارند
اگر دو نفر که قصد ازدواج دارند بعد از آزمایش خون متوجه شوند که هر دو نفر دچار تالاسمی مینور هستند و در صورت ازدواج با احتمال 25 درصد فرزند آنها دچار تالاسمی ماژور خواهد شد و امکان تشخیص در سه ماهگی و امکان سقط جنین، اولا آیا ازدواج جایز است و دوما آیا سقط جنین جایز است؟
احتیاط آن است که آنها با هم ازدواج نکنند ولی اگر ازدواج کردند سقط جنین جایز نیست.
٣١ – مصرف هزینه حج برای مخارج ازدواج فرزند
کسی که استطاعت مالی برای حج دارد و پسرش به سن ازدواج رسیده باشد‌‌ گرفتن زن برای پسرش واجب است یا رفتن به حج؟
اگر آن چه را دارد خرج ازدواج پسر کند حج از او ساقط است.
٣٢ – هدف اصلی ازدواج 
آیا وظیفه زن مسلمان صرفا تمکین است؟ اگر چنین است، نگهداری از فرزندان، نظافت منزل، شستشوی ظروف و البسه، پخت و پز وظیفه کیست؟ تقسیم کاری که رسول الله (ص) بین دختر گرامی و داماد عزیزش انجام داد که کار بیرون منزل را به علی، و کار درون منزل را به زهرا واگذار کرد، به چه معنایی است؟ اگر فلسفه ازدواج فقط رفع شهوت است، آیا بهتر نیست مرد با هزینه ای کمتر از آوردن زن به خانه به عنوان موجودی پرخرج ، شهوتش را بیرون خانه به طریق شرعی (صیغه) رفع کند؟ اگر وظیفه زن صرفا تمکین است، چرا مرد مخارج عروسی، خورد و خوراک، لباس، وسایل رفاهی، پزشکی، درمانی، مهریه، شیر بها و مانند آن را بر گردن می گیرد؟ بهتر نیست مجرد و بی مسئولیت به کار و عبادت و زندگی خود بپردازد، نه دغدغه خاطری، نه دل بستگی، نه ترس از دست دادنی، نه جنگ اعصابی، و نه نگرانی های دیگر. لطفا نظرتان را به طور صریح در این زمینه بیان فرمایید:
هدف از ازدواج، همان گونه که قرآن مى گوید، آن است که زن و مرد در کنار یکدیگر زندگى آرامى داشته باشند (لتسکنوا الیها) و این هدف بدون زندگى مشترک حاصل نمى شود. و زندگى توأم با تجرّد موجب بدبختى وانواع مشکلات و بیمارى هاست، ولى زن نباید به صورت برده مرد درآید. و اگر کارهاى خانه را انجام مى دهد، باید با میل و رضایتش باشد. البتّه تقسیم کار بر اساس رضایت طرفین کار بسیار خوبى است.