کلاهبرداری عبارت است از فریب عمدی اشخاص برای کسب منافع غیرمنصفانه یا غیرقانونی یا محروم کردن قربانی از حقوق قانونی خود. کلاهبرداری کاری بر پایه فریب است؛ بدین صورت که کسی یا کسانی برای کسب نفع خود یا موسسه‌ای، و با انجام یک سری عملیات و مانور متقلبانه، اموال دیگری را تصاحب می‌نمایند.
آنچه که جرم کلاهبرداری را از سایر جرایم علیه اموال متمایز می‌سازد، آن است که در سایر جرایم مالی، مال بدون رضایت یا آگاهی صاحب مال، و حتی گاه با توسل به اعمال خشونت‌آمیز از قربانی دریافت می‌گردد. در حالی که در کلاهبرداری، مجرم به گونه‌ای عمل می‌کند که مالک یا متصرف مال، فریب خورده و خود از روی میل و رضا، و به امید کسب منافع سرشار، مالش را در اختیار مجرم قرار می‌دهد. از این رو کلاهبرداران برخلاف بسیاری از مجرمین دیگر، از قبیل سارقین عادی از هوش و ذکاوت، تحصیلات عالیه، موقعیت اجتماعی، و قدرت بیان، و تبلیغات جذاب، به عنوان ابزار خود برای به دام انداختن قربانیان استفاده می‌کنند. به همین دلیل این جرم را از زمره جرایم یقه سفیدها محسوب کردند. اصطلاح اشاره به این واقعیت دارد که این جرم بیشتر توسط اشخاص برخوردار از مناسب و موقعیت‌های اجتماعی ارتکاب می‌یابد و بیشتر از آنکه جرم فقرا باشد جرم ثروتمندان است. وجود همین ویژگی در کلاهبرداران تعقیب و دستگیری آنها را نیز مشکل‌تر از تعقیب و دستگیری سایر ن می‌نماید.
کلاهبرداری می‌تواند به صورت سنتی و یا به صورت رایانهای انجام پذیرد.
کلاهبرداری سنتی در ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری جرم‌انگاری شده است. این ماده مقرر نموده است: هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکت یا تجارتخانه یا کارخانه یا موسسه موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد، یا به امور غیر واقع امیدوار نماید، یا از حدوث و پیشامدهای غیر واقعی بترساند، و یا اسم و یا عنوان مجعول اختیار کند، و به یکی از وسایل مذکور و یا وسایل تقلبی دیگر، وجوه و اموال یا اسناد یا حوالجات یا قبوض یا مفاصا حساب یا امثال آن را تحصیل کرده، و از این راه مال دیگری را ببرد کلاهبردار محسوب و علاوه بر رد اصل مال به صاحبش به حبس از ۱ تا ۷ سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده است محکوم می‌شود.
در کلاهبرداری رایانهای، کلاهبردار می‌بایست از طریق وارد کردن، تغییر یا محو کردن دادهها و یا مختل کردن سامانه‌ها و …. مال یا وجهی را تصاحب کند. این مورد از کلاهبرداری می‌تواند بدون آگاهی مال باخته انجام شود. بر اساس ماده 67 قانون تجارت الکترونیک هر شخصی در بستر مبادلات الکترونیکی، با سوء استفاده و یا استفاده غیر مجاز از دیتاها، برنامه‌ها و سیستم‌های رایانهای و وسائل ارتباط از راه دور مرتکب افعالی نظیر ورود، محو، توقف (دیتا)، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانهای و غیره شده و دیگران را فریب بدهد و یا سبب گمراهی سیستم‌های پردازش خودکار و نظائر آن شود و از این طریق وجوه، اموال یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل نماید و اموال دیگری را ببرد مجرم محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبان اموال، به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل مال ماخوذه محکوم خواهد شد. همچنین طبق ماده 13 جرایم رایانه ای (ماده 741 قانون مجازات اسلامی) هر شخصی به طور غیرمجاز از سامانه‌های رایانهای یا مخابراتی، مرتکب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن دادهها یا مختل کردن سامانه شده و وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل نماید علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال محکوم می‌گردد.
در پرونده زیر متهم با اغوای موکل اینجانب به مشارکت در تهیه یک فیلم سینمایی و بازی مختصر در آن، و ایفای نقش تهیه‌کنندگی، و امید دادن واهی برای شرکت در جشنواره‌های خارجی و کسب جوایز دلاری، اموال وی را تصاحب نموده است. با تلاش صورت گرفته موفق شدیم ارتکاب جرم کلاهبرداری را در دادگاه اثبات، و علاوه بر یک سال حبس، محکومیت وی به رد مال را از دادگاه اخذ نماییم:
.
جهت مشاهده برخی احکام قضایی در دعاوی کیفری کلیک کنید:
.
