دکتر علیرضا متحدی

ازدواج دارای ابعاد و ویژگی های متعددی است. یکی از پررنگ ترین جنبه های آن مسائل شرعی و فقهی در ارتباطات اعضای خانواده است. در ادامه فتاوای مرجع تقلید حضرت آیت الله مکارم شیرازی، در خصوص موضوعات مربوط به ازدواج و زناشویی آورده شده است. هرچند ممکن است افراد مقلد ایشان نباشند، اما با مطالعه استفتائات احکام شرعی موضوع حدوداً مشخص خواهد شد:

.

عناوین اصلی:

عناوین فرعی طلاق:

طلاق رجعی

١ – ازدواج موقت زن در عدّه طلاق رجعی
اگر در طلاق رجعی به جای رجوع در عدّه با زن صیغه موقت کند، پس از پایان عدّه در ضمن آن زمان مدت صیغه هم بگذرد آیا مطلقه رجعیه می تواند با مرد دیگری ازدواج کند یا نیاز به عدّه دیگر دارد؟ اگر در زمان صیغه موقت مدخوله نشده باشد چطور؟
باید عدّه عقد موقت را نیز نگه دارد سپس می تواند با مرد دیگری ازدواج کند ولی اگر در زمان عقد موقت دخولی صورت نگرفته عدّه عقد موقت لازم نیست.
٢ – مجهول بودن تاریخ طلاق و رجوع
زوج و زوجه اى در اصل رجوع و انقضاى مدّت عدّه طلاق رجعى اتّفاق نظر دارند، ولى در این که کدام زودتر واقع شده، اختلاف دارند. قول کدام یک مقدّم است؟
در صورتى که تاریخ طلاق معلوم باشد، و تاریخ رجوع مجهول; رجوع بى اثر خواهد بود. و اگر بالعکس بوده باشد، رجوع مؤثّر است. و اگر تاریخ هر دو مجهول باشد، رجوع فایده اى ندارد.
٣ – اقامت زن در خانه شوهر در طلاق رجعی
در طلاق رجعى که نباید زوجه مطلّقه از منزلى که با همسر خود در آن زندگى مى کرده خارج شود و زوج حق ندارد تا زمانى که عدّه باقى است او را از منزل بیرون کند، آیا این نهى، وظیفه کیست؟
زوجین یا محضر که صرفاً طلاق را ثبت مى کند یا مجرى صیغه طلاق یا دادگاه که اجازه طلاق را صادر مى کند. و اگر در موقع اجراى صیغه طلاق زوجین جدا از هم زندگى کنند، یا طلاق در شهر غربت واقع شود و زوجین اهلّ یک محل نباشند، تکلیف چیست؟
جواب: به مقتضاى آیه شریفه قرآن و سایر ادلّه، این نهى وظیفه زوجین است ولى دادگاه یا محضر به مقتضاى مسأله ارشاد جاهل وامر به معروف، آنها را واقف بر این حکم مى کنند و در صورت جدا بودن مسکن آن دو چنانچه مطابق رضایت طرفین انجام شده باشد و جدایى آنها به معناى قهر کردن از یکدیگر نباشد، اشکالى ندارد.
٤ – نوع طلاقی که توسط دادگاه جاری می شود
در صورتى که دادگاه به لحاظ عُسر و حرج زوجه، یا مفقود بودن زوج، حکم طلاق را صادر کند، نوع طلاق چیست؟
گر شوهر با خبر نمى شود و رجوع نمى کند، دادگاه مى تواند طلاق رجعى بدهد; ولى در مواردى که احتمال رجوع شوهر است، طلاق خلعى جارى مى کند. به این ترتیب که مال کمى از طرف زوجه به زوج در برابر طلاق خلعى مى بخشد، سپس دادگاه یا کسى که از طرف او صیغه مى خواند، آن بذل را از طرف زوج قبول مى کند، و بعد صیغه طلاق را جارى مى کند.

طلاق بائن

١ – بقاء زوجیت بعد از رجوع زوجین در طلاق بائن
زن و مردی به طلاق بائن (بائن یائسه) از یکدیگر جدا شده و زوجه کلیه مهریه خویش را بذل می نماید. ۱۰ روز بعد با مراجعه به دفترخانه ای که طلاق در آن صورت گرفته زوجه به مهریه و زوج به زوجیت رجوع می کند و مراتب در سند ازدواج (ازدواج قبلی) و شناسنامه هر دو ثبت می شود. آیا احکام زوجیت بر این دو بار می شود و از یکدیگر ارث می برند؟
آری احکام زوجیت بار می شود و از همدیگر ارث می برند.

طلاق خلع

١ – صیغه طلاقی که توسط قاضی جاری شود
در مورد در خواست طلاق از سوى زوجه به خاطر عدم تأدیه نفقه از سوى زوج به مدّت شش ماه، و عدم امکان الزام او به دادن نفقه، یا مواردى که دوام زوجیّت به تشخیص دادگاه موجب عسر و حرج باشد، و زوج نیز با طلاق موافق نباشد، لطفاً بفرمایید:در صورتى که قاضى بخواهد صیغه طلاق را اجرا نماید، مستدعى است نحوه اجراى آن را به عبارت صحیح بیان فرمایید; زیرا قضات غیر روحانى در اجرا مشکل دارند.
بذلت عن قبل موکلتى کذا لزوجتها لیخلعها علیه ویطلقها به (به جاى کذا ذکر بذل شود) سپس بگوید: «قبلت عن قبل زوجها فلان، فهى على ما بذلت طالق».
٢ – بذل مال توسط زوجه در مرض موت
اگر زوجه در مرض موت، در حالى که شعور کافى دارد براى طلاق خلع چیزى بذل نماید، آیا خلع صحیح است؟ در صورتى که بذل زاید بر ثلث مال او باشد، چه حکمى دارد؟
در هر حال اشکال ندارد.
٣ – راه ادامه زندگی در طلاق خلع
اگر در طلاق خلع زن در ایام عادت بدون آن که دوباره مهرش را مطالبه کند ولی پشیمان شود و بخواهد برگردد آیا می توانند بدون عقد به زندگی ادامه بدهند یا باید صبر کنند تا عده تمام شود آنگاه مجددا صیغه نکاح خوانده شود؟ آیا در طلاق خلع قبل از اتمام عده هم امکان دارد که از نو عقد دایم بخوانند و به زندگی ادامه دهند؟
در طلاق خلع یا باید زن به مهرش برگردد سپس مرد رجوع کند و یا عقد مجددی بخوانند هرچند در عده باشد.
٤ – طلاق زن به استناد قاعده ی «لاضرر»
آیا قاضی می تواند زن را بر اساس قاعده ی «لاضرر» طلاق دهد؟ نوع این طلاق چیست؟ به چه دلیل؟
در صورتیکه ضرر مهمی وجود داشته باشد مثل اینکه زوجه در عسر و حرج شدید از ناحیه زوج قرار گیرد، قاضی حق دارد او را طلاق دهد و زوج حق رجوع ندارد.
٥ – رجوع به بذل در عدّه طلاق خلع
بنده و خانمم با شکایت و تقاضای ایشان به عنوان خوانده به صورت طلاق خلعی از یکدیگر جدا شده‌ایم اما نامبرده قبل از پایان عده و بدون اطلاع اینجانب اقدام به شکایت مبنی بر تقاضای مهریه نموده است، با توجه به اینکه طلاق در اردیبهشت ماه سال 1388انجام شده و برگه احضاریه شورای حل اختلاف تازه به دست من رسیده و در تمام این مدت به هیچ عنوان راضی به زندگی مجدد با ایشان نبوده و نمی‌باشم خواهشمند است بفرمایید آیا مهریه به ایشان تعلق می‌گیرد یا خیر؟
در طلاق خلع هرگاه زن قبل از پایان عدّه تقاضای بازگشت بذل کند باید به او بدهد و طلاق مبدّل به طلاق رجعی می شود و شوهر حقّ رجوع دارد و لازم است زن در حین بازگشت به مهریه قبل از گذشتن عدّه به شوهر اطلاع دهد.
٦ – اختیار زوج در پذیرفتن یا نپذیرفتن خلع
آیا تعهد به پذیرش خلع از سوی زوج از نظر شرعی واجب الوفاء است؟
شوهر می تواند خلع را بپذیرد یا نپذیرد و با رضایت طرفین طلاق خلع صحیح است.
٧ – عقد موقت بعد از طلاق خلع
زنی طلاق خلع گرفته ولی چون مکان جدا زندگی کردن او حدود سه ماه دیگر آماده می شود به پیشنهاد مرد برای اینکه این مدت را محرم باشند، یک روز بعد از طلاق خلع ، عقد موقتی به مدت 80 روز انجام می شود و آنها تصور می کردند که این مدت عقد موقت به عنوان عده طلاق خلع محسوب می شود و بعد از اتمام عقد موقت فقط زن باید عده عقد موقت را نگه دارد، لیکن بعد از یک روز که البته نزدیکی هم صورت گرفته به آنها گفته می شود که عده طلاق خلع بعد از تمام شدن مدت عقد موقت شروع می شود حال سؤال این است: آیا با توجه به جهل در مورد عده طلاق خلع، عقد موقت صحیح است؟ و اگر جواب مثبت است آیا عده طلاق خلع بعد از اتمام مدت عقد موقت شروع می شود؟ آیا جاهل بودن به حکم تغییری در این زمان دارد ؟
1ـ عقد موقت ایشان اشکالی ندارد.
2ـ عده خلع پس از اتمام عقد موقت شروع می شود.
3ـ فرقی ندارد.
٨ – مسافرت زن در ایام عدّه طلاق خلع
چنانچه خانمی در ایام عده طلاق خلع مجبور به حج عمره بدلیل نوبت خود باشد چه حکمی دارد؟ دقیقا بفرمائید آیا بعداز دیدن دومین عادت ماهانه عده طلاق خلع تمام میشود یا نه؟
در عده طلاق خلع، زن آزاد است که مسافرت کند ولی با دیدن دو عادت عده تمام نمی شود.
٩ – طلاق خلع بدون بذل مال
آیا طلاق خلع بدون گرفتن مال از زن صحیح است؟
صحیح نیست.
١٠ – رجوع زوجه به بذل
زوجه در طلاق خلعى، مهریّه خویش را به زوج مى بخشد و پس از طلاق در ایّام عدّه به بذل خود رجوع مى کند در این صورت زوج حقّ رجوع به زوجیّت دارد امّا اگر زوج به زوجه رجوع نکرد آیا مهریّه متعلق به زوجه است؟ حکم سایر احکام طلاق رجعى از قبیل نفقه زوجه و توارث و غیره چیست؟
با رجوع زوجه به بذل در ایّام عدّه، طلاق رجعى مى شود و احکام آن را دارد و مهر را باید به او بدهد.
١١ – رجوع زوجه به بذل
زوجه در طلاق خلعى، مهریّه خویش را به زوج مى بخشد و پس از طلاق در ایّام عدّه به بذل خود رجوع مى کند در این صورت زوج حقّ رجوع به زوجیّت دارد امّا اگر زوج به زوجه رجوع نکرد آیا مهریّه متعلق به زوجه است؟ حکم سایر احکام طلاق رجعى از قبیل نفقه زوجه و توارث و غیره چیست؟
با رجوع زوجه به بذل در ایّام عدّه، طلاق رجعى مى شود و احکام آن را دارد و مهر را باید به او بدهد.
١٢ – پرداخت اقساطی حق بذل
این جانب با شوهرم توافق کردیم که مبلغى را به صورت اقساط بپردازم تا مرا طلاق خلعى بدهد، وقتى طلاق مذکور انجام شد، از طریق دادگاه اقدام به گرفتن دختر دو ساله ام کردم درحالى که اقساط مذکور را مى پردازم، ولى چون شوهرم از گرفتن دخترم ناراحت شده است مى گوید: چون تمام مبلغ را تا کنون نداده اى مطلّقه نیستى وطلاق بهم خورده است، آیا این حرف صحیح است؟
طلاق خلعى واقع شده و مرد نمى تواند برگردد مگر این که زن برگردد.
١٣ – عدم اطلاع شوهر از رجوع زن به بذل
این جانب با بذل یکصد عدد سکّه بهار آزادى از همسرم مطلّقه خلعى شده ام، در زمان عدّه طىّ نامه کتبى به دفتردار محضر، مراتب رجوع به بذل را اعلام کردم، اکنون متوجّه شده ام که دفتردار رجوع قانونى را به علّت فراموشى در دفتر ثبت ننموده است، حکم رجوع چیست؟ آیا مستحقّ دریافت مهریّه هستم؟
چنانچه در عدّه، رجوع به بذل خود کرده اید و به شوهر اطّلاع داده اید، حق دارید بذل خود رابازپس گیرید و اگرخبر نداده اید عده گذشته است کافى نیست و هر گاه دفتردار متکفّل این کار شده و کوتاهى کرده است ضامن مى باشد.
١٤ – طلاق زنی که تمکین نمی کند
همسر این جانب نسبت به احکام اسلامى بى اعتناست و تمکین نمى کند و هنوز غیر مدخوله است، آیا مى توانم او را طلاق دهم؟ طلاق او از چه نوعى است و حکم مهریّه او چیست؟
سزاوار است مدّتى با او مدارا کنید و او را نصیحت کرده و به او محبّت نمایید شاید تدریجاً عوض شود و کار به طلاق نکشد و در غیر واجبات و محرّمات زیاد سختگیرى ننمایید، اگر نتیجه نگرفتید مى توانید از او جدا شوید، ولى چون مطابق آنچه نوشته اید این زن ناشزه و غیر مدخوله است حقّ نفقه ندارد و اگر او بخواهد طلاق بگیرد، طلاق او طلاق خلع است و جز از طریق بذل مهریّه یا مانند آن و رضایت زوج امکان پذیر نیست.
١٥ – عقد یا ایقاع بودن طلاق خلع
آیا طلاق خلع (با توجه به بذل مال) عقد است، یا ایقاع؟ اگر عقد است، الفاظ ایجاب و قبول آن چیست؟
نوعی ایقاع مشروط است
١٦ – نوع کراهت و نفرت در جواز طلاق خلع
آیا در تقاضاى طلاق خلع، که از ناحیه زوجه مطرح مى شود، کراهت و نفرت، باید کراهت ذاتى باشد، یا کراهت عرضى نیز موجب جواز طلاق خلع است؟
هرگونه کراهتى سبب طلاق خلع مى شود.
١٧ – بذل نفقه از سوی زوج درایام عده طلاق خلع
با عنایت به این که زن در عدّه طلاق خلع نفقه ندارد، آیا بذل نفقه ایّام عدّه از سوى زوج به عنوان قسمتى از بذل، وجاهت شرعى دارد؟ و آیا اساساً چیزى که هنوز واجب نشده، مى تواند مورد بذل واقع شود؟
با توجّه به این که در ایّام عدّه در طلاق خلع نفقه وجود ندارد، چیزى براى بخشیدن محسوب نمى شود.
١٨ – قبول ما بذل از ناحیه زوج در طلاق خلع
آیا اعلام قبول ما بذل از ناحیه زوج، شرط صحّت طلاق خلع است؟ به عبارت دیگر، آیا اعلام قبول ما بذل از ناحیه زوج شرعاً ضرورت دارد؟ چنانچه زوج قبول ما بذل را اعلام ننماید، آیا مى توان طلاق خلع را به صرف بذل از ناحیه زوجه انجام داد؟
در طلاق خلع شرط است که زوج ما بذل را در برابر اجراى طلاق بپذیرد.
١٩ – شرط رجوع به بذل یا شرط رجوع به نکاح
آیا شرط حقّ رجوع به بذل در عدّه، یا شرط رجوع به نکاح در عدّه، بر فرض رجوع زن به بذل در زمان عدّه، مبطل خلع است؟
این دو موضوع احتیاج به شرط ندارد. و اگر هم شرط شود، تولید اشکال نمى کند.
٢٠ – تعلیق بر امر محتمل در خلع
درباره تعلیق در خلع، آیا تعلیق بر امر محتمل، یا امر مقارن محقّق معلوم، ضرر دارد؟
تعلیق در انشا، در هر صورت خالى از اشکال نیست.
٢١ – رجوع به بذل در طلاق خلع
آیا در خلع، رجوع به بذل صحیح و نافذ است؟ در هر حال، اگر رجوع به بذل حاصل شود، آیا احکام مطلّقه رجعیّه جارى مى شود، یا احکام دیگرى دارد؟
پاسخ این سؤال روشن است; رجوع به بذل جایز است. و بعد از رجوع به بذل، احکام مطلّقه رجعیّه جارى مى شود.
٢٢ – بذل مال توسط اجنبی بدون اطلاع زوجه
اگر در طلاق خلع، شخصى اجنبى به ادّعاى وکالت از زوجه چیزى بذل نماید، سپس روشن شود که دروغ گفته، آیا طلاق خلع صحیح است؟ در صورت عدم صحّت، آیا طلاق رجعى مى شود؟ اگر زن بعداً راضى به آن بذل شود، و آن را اجازه نماید، آیا خلع محقّق مى شود؟
چنین طلاقى اشکال دارد; و باید از نو خوانده شود.
٢٣ – خواندن صیغه طلاق رجعی به جای طلاق خلع
اگر در طلاق خلع که زن مهرش را می بخشد وتقاضای طلاق می کند اشتباها به جای صیغه طلاق خلع صیغه طلاق رجعی جاری شده باشد آیا باید دوباره طیغه طلاق خلع جاری شود ؟در این صورت از چه زمانی زن باید عده نگاه دارد؟ زمان اجرای طلاق خلع یا از زمانی که اشتباها صیغه طلاق رجعی جاری شده است؟
صیغه اشتباهی اعتباری ندارد و باید صیغه خلع اجرا شود و بعد از آن عده شروع می شود.

طلاق مبارات

١ – تقاضای طلاق از طرف زن بر اثر اعمال فشار مرد
مردی قلبا تمایل به طلاق همسرش دارد اما با روش های مختلف، از جمله فشارهای روانی و جسمی، زن را به وضعیتی می رساند که متقاضی طلاق شود. چنین طلاقی مبارات، خلع یا رجعی است؟
این مصداق طلاق مبارات است ولی مرد در پیشگاه خدا مسئول است.