در ازدواج شرایطی برای صحت عقد وجود دارد. اگر این شرایط رعایت نشده باشد، عقد صورت گرفته باطل بوده و فرد ذی‌نفع می‌تواند با ارائه دادخواست به دادگاه خانواده ابطال عقد مذکور را درخواست نماید. اهم شرایطی که موجب بطلان عقد نکاح می‌شود به شرح زیر است:
- ازدواج دختر باکره بدون اجازه پدر یا جد پدری. اگر کفویت در این ازدواج رعایت نشده باشد، پدر دختر می‌تواند از دادگاه ابطال این عقد را درخواست نماید (ماده 1043 قانون مدنی).
- نکاح زن مسلمان با مرد غیرمسلمان جایز نیست (ماده 1059).
- رضایت زوجین شرط نفوذ و صحت عقد است. ولی هرگاه شخص بعد از رفع اجبار، عقد را اجازه کند، ازدواج نافذ و صحیح است. مگر این که اکراه به درجه‌ای بوده که شخص فاقد قصد بوده باشد (ماده 1070).
- تعلیق در عقد موجب بطلان است. یعنی فرد ازدواج صورت گرفته را مشروط به امر دیگری کرده باشد (ماده 1068).
- ازدواج با برادر یا خواهر رضائی مشروط بر این که: اولاً- شیر زن از حمل مشروع حاصل شده باشد؛ ثانیاً- شیر مستقیماً از پستان مکیده شده باشد؛ ثالثاً- طفل لااقل یک شبانه‌روز و یا ۱۵ دفعه متوالی شیر کامل خورده باشد بدون این که در بین، غذای دیگر یا شیر زن دیگر را بخورد؛ رابعاً- شیرخوردن طفل قبل از تمام شدن دو سال از تولد او باشد؛ خامساً- مقدار شیری که طفل خورده است از یک زن و از یک شوهر باشد (ماده 1046).
- جمع بین دو خواهر ممنوع است اگر چه به عقد منقطع باشد (ماده 1048)
- هیچ کس نمی‌تواند دختر برادر زن و یا دختر خواهر زن خود را بگیرد مگر با اجازه‌ی زن خود (ماده ۱۰۴9).
- هر کس زن شوهردار را با علم به وجود علقه‌ی زوجیت و حرمت نکاح و یا زنی را که در عده طلاق یا در عده وفات است با علم به عده و حرمت نکاح برای خود عقد کند عقد باطل و آن زن مطلقاٌ بر آن شخص حرام مؤبد می‌شود (ماده ۱۰۵۰).
- حکم مذکور در ماده‌ی فوق در موردی نیز جاری است که عقد از روی جهل به تمام یا یکی از امور مذکوره فوق بوده و نزدیکی هم واقع شده باشد. در صورت جهل و عدم وقوع نزدیکی عقد باطل ولی حرمت ابدی حاصل نمی‌شود (ماده ۱۰۵1).
- تفریقی که با لعان حاصل می‌شود موجب حرمت ابدی است (ماده ۱۰۵2). لعان یعنی مردی فرزند متولد از همسرش را متعلق به خود نداند، و یا همسر خود را متهم به زنا نماید بدون اینکه بتواند آن را ثابت نماید (به شهادت چهار مرد عادل)
- عقد در حال احرام باطل است و با علم به حرمت موجب حرمت ابدی است (ماده ۱۰۵3).
- زنای با زن شوهردار یا زنی که در عده‌ی رجعیه است موجب حرمت ابدی است (ماده ۱۰۵4).
- اگر کسی با پسری عمل شنیع کند نمی‌تواند مادر یا خواهر یا دختر او را تزویج کند (ماده ۱۰۵6).
- زنی که سه مرتبه متوالی زوجه یک نفر بوده و مطلقه شده بر آن مرد حرام می‌شود مگر این که به عقد دائم به زوجیت مرد دیگری در آمده و پس از وقوع نزدیکی با او به واسطه‌ی طلاق یا فسخ یا فوت، فراق حاصل شده باشد (ماده ۱۰۵7).
- زن هر شخصی که به نه طلاق مطلقه شده باشد بر آن شخص حرام مؤبد می‌شود (ماده ۱۰۵8).
موادر ذکر شده در قانون مدنی اصولاً احکام شرعی هستند، اما جهت ملاحظه نظرات فقهی آیت الله مکارم شیرازی در خصوص ازدواج های حرام، به «این مقاله» مراجعه فرمایید.
.
.
| اثبات زوجیت | نفی زوجیت |
| فسخ نکاح | ابطال نکاح |
| الزام به ثبت ازدواج | الزام به ثبت طلاق |
| الزام به به ثبت رجوع | اذن ازدواج |
| تجویز ازدواج مجدد | طلاق |
| حضانت طفل و سلب حضانت | اعسار |
| استرداد هدایای نامزدی | مطالبه نفقه و ترک انفاق |
| مطالبه اجرت المثل (نحله) | الزام به تمکین |
| استرداد جهیزیه | مطالبه مهریه |
